мақомдаги зиёлилар бўлганини эътироф этган тақдирда ҳам ХIХ аср ўзбеги дунё халқлари орасида илғор мавқега эга эмас эди. Лекин бу, «ўзбекка 400 йилда ҳам ақл битмайди» деган ҳукм чиқаришга асос бермайди. Башарти, Русия Ўрта Осиёни босиб олмаганида, башарти, Октябрь инқилоби шарофати билан «озодлик»ка чиқмаганимизда, башарти, 74 йил мобайнида социализм «юксаклик»ларига кўтарилмаганимизда ҳам ўзбек ХХ аср аввалидаги феодализм даражасида қолиб кетмас эди, капитализмни четлаб «социализм» аталмиш тубсиз чоҳга сакраш ўрнига, ошиқмай, табиий ривожланиш йўлида анча илгарилаб улгурган бўлур эди. Афсуски, биз тараққиётнинг муқаррар қонуний босқичи устидан сакраб қўйдик, тўғрироғи, елкамиздан туртиб бизни сакрашга мажбур қилдилар.
Шу нарса ҳам аён ҳақиқатки, қорни нонга тўймай, усти энгил-бошга ёлчимай, саводи чиқмай ўтаётган омма ва айрим табақа вакиллари инқилоб ваъда қилаётган иқтисодий ва сиёсий рўшнолик Ўзбекнинг Ватанини кунпаякун қилиш эвазига келишига ақли етмаган, бунга ақли етганлар эса босқинчи қадриятлар ва уларга алданган маҳаллий лақма фаоллар зуғумига қаршилик кўрсата олмаган. Алданганлар алданиб яшайверган, алданмаганлар қириб ташланган ёхуд бўйсундирилган.
«Оловли йўллар» фильмида шундай лавҳа бор: Ҳамза Шоҳимардонда аёл-қизларни паранжини улоқтиришга, қишлоқ гузарига чиқиб, давра ясаб, ўйин-кулги қилишга чорлайди… Қишлоқ аҳли дунё дунё бўлиб кўрмаган бир ҳол. Уларнинг назарида Ҳамза ким? Дажжол эмасми?! Номаҳрам эркак хотин-қизларни бундай йўлга бошлашига қандай ҳақ-ҳуқуқи бор?! (20-йилларни қўя туринг, ҳозир биров маҳаллангизга келиб шундай қилиб кўрсин-чи!)
Ҳамзанинг, тўғрироғи, фильм ясовчилар яратган Ҳамза образининг назарида аёлларни ўша тариқа озодликка олиб чиқиш юксак инсонпарварлик, жасорат саналади. Лекин айни вақтда Ҳамза ўзининг бу «адолати» билан Ўзбекнинг Ватанини кўтариб турган асос устунлардан бўлмиш ўзбек аёлининг шаънини, яъни аёлларни номаҳрам назаридан асрашдек ўта нозик азалий миллий қадриятни оёқости қиляпти-ку! Бундай «инсонпарварлик», «Аёлни биргина эркакка боғлаб қўйиш худбинлик, ҳар бир аёл барча эркакларникидир», деб аёлларга мутлақ ҳурлик бериш таълимотини илгари сурган Маркиз де Саднинг «покиза» ниятларидан моҳиятан йироқ эмас.
Биргина шу – хотин-қизларга муносабат масаласидаёқ инқилобдан кейинги ўзбек иккига ажраб кетди: аёлларни Ҳамза (образи) истаган қабилда озодликка чиқишини ёқловчи – янгилар ва буни рад этувчи – эскилар. Кўп ўтмай мазкур эскилар ва янгилар орасидаги ихтилоф катта-кичик ижтимоий-маиший муаммолар баҳонасида шиддатли суръатда кескинлашди, яхши ниятлар қобиғида келган мусофир қадриятлар зўравонлик йўлига ўтиб, Ўзбекнинг Ватанини ғорат ва поймол қила бошлади. Миллатлар орасидаги майда-йирик тўқнашувлардан тортиб, то асосан ватанпарварлик ҳаракати бўлган босмачиликкача шу зўравонлик касофати эди.
Хуллас, асрий қадриятларимиз зўравонлик билан ёки алдов йўли билан ўзгартиришга киришилди.
Алданмасликнинг
