ўқишаётганди:
Туркмиз…
Тўғримиз…
Ҳаракатчанмиз…
(....)
Борлиғимиз
Туркнинг борлиғига фидо бўлсин…
Қасамёд асносида Само ўзи кўрган ҳаракатларни хаёлида жонлантирарди. Эзилиб топталганини англаган кундан бери ўзини бахтсиз санарди. Ҳозир бу «қасамёд» ўша эзилган, топталган онларни солиштириб, қандайдир мантиқсизликларни англагандай бўлди, лекин моҳиятига етолмади.
Болалар синфга киришганида, Само ўқитувчидан сўради:
– Муаллим! «Туркмиз, нақадар бахтлимиз», дедик. Турк бўлмаганлар бахтли бўлолмайдими?
Ўқитувчи Самодан бу саволни сира ҳам кутмаганди. Бироз асабийлик билан жавоб қайтарди:
– Туркияда яшаганидан кейин ҳар бир инсон турк ҳисобланади.
Само Тепажиқдан келгани учун баъзи мактабларга қабул қилинмаган болалар ҳақида эшитганди. Ўзи ўқиётган мактабда ҳам лўли аталадиган болаларга яхши муносабатда бўлинмаслигини билар, бундан қаттиқ хафа бўларди. Зотан, бунга ўзи бир неча марта шоҳид бўлган. Серпил билан биргаликда лўли деган тавқи лаънат билан қувилган кундан бери икковлари ҳам лўлилик тамғаси нима эканлигини анча яхши билиб олишганди.
Ўқитувчининг жавобига қарши ўлароқ, у яна исён ила сўради:
– Мен лўли эмасман, аммо лўли болаларига қандай муносабат кўрсатилаётганини кўриб турибман, муаллим! Модомики, бу юртда ҳамма турк саналаркан, нега ҳаммага бир хилда муомала қилинмайди? «Каттага ҳурматда, кичикка иззатда бўл», деб ўргатасизлар. Лекин нима учун кичкина лўли болалари ҳеч ерда иззат қилинмайди?
Муаллим бу боланинг қаршисида иккинчи маротаба ноқулай вазиятда қолганди. Аслида Самонинг лўли эканини, аммо буни ҳаммадан яширишини биларди. Фақат масалага бу қадар чуқур ёндаша олишини тасаввур ҳам қилолмаганди. Титроқ бир сасда жавоб берди:
– Сенга шунақа туйилгандир, ўтир жойингга!
Само ўз жойини эгалларкан, дилидан шу сўзлар кечди:
«Ўз қилмишингдан уялганингдан кейин менга бақиришдан бошқа чоранг қолмайди».
Серпил ҳам, Само ҳам бир нарсага амин бўлишганди: лўлиларнинг оилаларига умуман эътибор қаратилмаган ҳолда, байрам кунлари ёки турли тадбирларда, оталари довулчи, сурнайчи бўлган болалар оилаларнинг эътибор марказида бўларди.
Орадан ойлар ўтди. Ўқитувчилар ҳам алмашди.
Серпил билан Само бу муаллимни жуда ҳам ёқтиришарди. Янги ўқитувчининг дарс пайтидаги сўзлари уларга таскин берарди.
– Болалар, таҳсил ирқ танламайди. Барча инсонларнинг мияси битта ирққа мансуб. Бирор бир ирқнинг мияси бошқасиникидан ўткирроқ, кучлироқ бўлмайди. Фақат имкониятлар ва мотивациялар фарқ қилиши мумкин.
Серпил жуда ҳам қувониб кетди… «Имкониятлар фарқ қилади», деган сўзни унчалик тушунмаган бўлса-да, қолган гаплар унга роса ёқиб тушганди. Ўзича гапиринди:
– Демак, шундай ўйлайдиган ўқитувчилар ҳам бор экан!
Само ҳам ҳар қандай ўқитувчи айирмачи эмаслигини тушуниб етганди.
Яна
