Қандай қилиб улар 30 йил аввалги дунёқараш билан яшаб юрган бўлиши мумкин?
1995 йил октябридаги ўша оқшом ёмғир остида велосипедимни миниб уйга кетарканман, бармоқларим қотиб қолган, ўзим эса ич-ичимга сиғмай кетаётгандим. Менинг режам иш берганди. Синфхонага маълумотлар ёзилган схемаларни олиб кириш орқали талабаларимга дунё иккига бўлинмаганини исботлай олган эдим. Ва ниҳоят уларнинг хато тасаввурини тутиб олишни уддалагандим. Энди эса курашни давом эттиргим келарди. Бунинг учун янада аниқроқ маълумотлар кераклигини англадим. Бу кўпроқ одамларга уларнинг фикрлари асоссиз туйғулардан бошқа нарса эмаслигини янада ишонч билан кўрсатишимга ёрдам берарди. Бу менга улар аслида билим деб ўйлаганлари шунчаки туйғулигини кўрсатишга имкон берди.
Орадан йигирма йил ўтиб, Дания пойтахти Копенгагендаги замонавий телестудияда ўтирибман. “Бўлинган” дунёқараш тағин 20 йилга эскирган. Биз жонли эфирдамиз, журналист бошини ён томонга хиёл эгиб дейди:
– Биз ҳалигача дунёнинг кичик ҳамда асосан кўҳна Ғарб мамлакатлари бўлган бой қисми ва қолган катта қисми орасида улкан тафовутни кузатамиз.
– Аммо сиз буткул адашяпсиз, – жавоб қайтараман мен.
“Ривожланаётган камбағал давлатлар” алоҳида гуруҳ сифатида ортиқ мавжуд эмаслигини яна бир бор тушунтираман. Ўртада бўшлиқ ҳам йўқ. Бугунги кунда кўп одамлар, дунё аҳолисининг 75 фоизи даромади ўртача бўлган мамлакатларда яшайди. Улар бой ҳам, камбағал ҳам эмас, лекин шу икковининг ўртасида ва ўртаҳол ҳаёт кечиришни бошлаган. Тарозининг бир палласида ҳануз аҳолиси ўта қашшоқ ҳаёт кечирадиган мамлакатлар, иккинчи палласида эса бой давлатлар (Шимолий Америка ва Европа давлатлари, Япония, Жанубий Корея, Сингапур каби бир қанча давлатлар). Лекин жуда кўп одамлар аллақачон ўртада яшамоқда.
– Нимага асосланиб бундай деяпсиз? – давом этди журналист очиқча ғашимга тегишга уриниб. Ва у бунинг уддасидан чиқди, қитиқ патимга тегиб қўйди. Берилиб гапираётганим оҳангим ва сўзларимда акс этди.
– Жаҳон банки ва БМТ тузган оддий статистикадан фойдаланаман. Бундай қилиш баҳсли эмас. Бу фактлар муҳокама қилинмайди. Мен ҳақман, сиз эса адашяпсиз.
Махлуқни тутиш
20 йилдан бери дунёнинг иккига бўлингани ҳақидаги хато тасаввур билан курашиб келаётганим учун унга яна дуч келганимда ортиқ ажабланмайдиган бўлиб қолдим. Ёлғиз талабаларим бундай ўйламасди. Даниялик журналист ҳам бу борада қолганлардан фарқли эмас. Мен учратган инсонларнинг жуда кўпи шундай фикрлайди. Агар шунча кўп одам бу борада адашади, деган иддаомга шубҳа қилсангиз, жуда соз. Бундай иддаоларга доим далил талаб қилишингиз керак. Мана далил – икки қисмли хато тасаввур қопқони шаклида.
Дастлаб қуйидаги савол билан (сиз унга китобнинг кириш қисмида жавоб бергансиз) даромади паст бўлган мамлакатлардаги ҳаётни одамлар қандай тасаввур қилишларини билиб олган эдик.
1-савол
