қилишига катта таъсир кўрсатади. Айнан шу биринчиси қолган инстинктлар орасида энг ёмони. У дунёни иккита чалғитувчи қисмга – бойлар ва камбағалларга – бўлиш орқали инсонлар онгидаги барча глобал пропорцияларни тамомила бузиб юборади.
Илк мега нотўғри тасаввурни овлаш
Маърузани яна бошлаганимда болалар ўлими даражаси тропик ўрмонларидаги қабилавий жамиятларда ва дунёнинг чекка қишлоқларидаги анъанавий деҳқон оилаларида юқорироқ бўлишини тушунтирдим.
– Ундай одамларни телевизор орқали ҳужжатли фильмларда кўргансиз. Ўша ота-оналар оиласини тирик сақлаб қолиш учун ҳаммадан ҳам кўпроқ заҳмат чекади, лекин шунда ҳам фарзандларининг деярли ярмидан айрилади. Хайрият, бундай аянчли шароитда яшашга мажбур бўлган одамлар сони камаймоқда.
Биринчи қаторда ўтирган талаба қўлини кўтарди. У бошини ён томонга бироз эгди-да, деди:
– Улар ҳеч қачон биздек яшолмайди.
Хонадаги қолган барча талабалар унинг фикрини маъқуллаб бош ирғади. Эҳтимол, у мени ажабланади, деб ўйлагандир. Аммо ундай эмасди. Бу аввал ҳам кўп марта қулоғимга чалинган сийқаси чиққан “бўшлиқ” гаплардан бири эди. Ажабланмадим, балки сесканиб кетдим. Мен айнан шу гапни эшитишни кутгандим. Мулоқотимиз эса шундай давом этди:
Мен: Узр, “улар” деганда кимни назарда тутяпсиз?
У: Бошқа мамлакатдаги одамларни.
Мен: Швециядан бошқа барча мамлакатларними?
У: Йўқ. Ҳалиги… Ғарбга кирмайдиган мамлакатларни. Улар биздек яшолмайди. Бунинг иложи йўқ.
Мен: (Гўё ана энди тушунгандек) Аҳа! Япония, шундайми?
У: Йўқ, Япония эмас. Уларнинг яшаш тарзи ғарбча.
Мен: Малайзия-чи? Уларнинг яшаш тарзи ғарбча эмас, тўғрими?
У: Йўқ. Малайзия ғарбий эмас. Мен ҳали ғарбча яшаш тарзига ўтмаган барча мамлакатларни назарда тутяпман. Улар бу турмуш тарзига ўтмаслиги керак. Нима демоқчилигимни тушуняпсиз-ку!
Мен: Йўқ, нима демоқчилигингизни тушунмаяпман. Илтимос, тушунтириб беринг. Сиз “Ғарб” ва “қолган мамлакатлар” ҳақида гапиряпсиз, тўғрими?
У: Ҳа, худди шундай.
Мен: Мексика… “Ғарб” ҳисобланадими?
У жавоб беролмай менга қараб қолди.
Мен уни айбситмоқчи эмасдим, лекин бу баҳс қаергача боришига қизиқиб, давом эттиравердим. Мексика “Ғарб”га кирадими ва мексикаликлар бизга ўхшаб яшай оладими? Ёки “қолганлар”га киради-ю, биздек яшолмайдими?
– Чалкашиб кетдим, – дедим мен. – Аввалига “улар ва биз” деб бошладингиз, кейин “Ғарб ва қолган мамлакатлар”га ўзгартирдингиз. Нимани назарда тутаётганингизга қизиқяпман. Бундай “тамға”ларни аввал ҳам эшитганман, лекин тўғрисини айтсам, ҳеч қачон тушунмаганман.
Шу пайт учинчи қаторда ўтирган қиз унга ёрдамга келди. У мен бошлаб қўйган ўйинга қўшилди, аммо мени тамомила ажаблантирадиган йўсинда. У олдидаги катта қоғозни кўрсатди-да, деди:
– Балки,
