style="font-size:15px;"> БЎШЛИҚ ИНСТИНКТИ
Мана, ҳаммаси қаердан бошланган
1995 йил. Октябрь. Ўша оқшом дарсларим тугагач глобал нотўғри тушунчаларга қарши бир умрлик курашга кираётганим хаёлимнинг бир четига ҳам келмаган эди.
– Саудия Арабистонида болалар ўлими даражаси қандай? Қўл кўтармасдан жавоб бераверинглар.
Уларга ЮНИСЕФнинг йиллик ҳисоботидан 1- ва 5-жадвалларнинг нусхасини тарқатган эдим. Бу жадваллар қуруққина эди-ю, мен ҳаяжонда эдим.
Талабалар жўровоз бўлиб, “ЎТТИЗ БЕШ!” деб бақирди.
– Ҳа, тўғри. Ўттиз беш. Бу дегани ҳар мингта тирик туғилган боладан 35 таси беш ёшга тўлмай ўлади. Энди Малайзияда бу кўрсаткич қандай?
– ЎН ТЎРТ, – яна жўр бўлиб жавоб беришди.
Улар рақамларни айтаркан, мен уларни проекторда кўрсатиш учун мўлжалланган елим плёнкага яшил ручка билан қайд қилиб бордим.
– Ўн тўрт, – такрорладим мен. – Саудия Арабистонидан камроқ!
Дислексия менга панд бериб, “Малайизя” деб ёзиб қўйгандим, талабалар кулиб юборди.
– Бразилияда-чи?
– ЭЛЛИК БЕШ.
– Танзанияда?
– БИР ЮЗ ЕТМИШ БИР.
Ручкани қўлимдан қўйиб, дедим:
– Нима деб ўйлайсиз, нега мен болалар ўлими даражасига қизиқиб қолдим? Фақат болалар ҳақида қайғурганим учун эмас. Бу кўрсаткич бутун жамият ҳароратини ўлчайди. Улкан термометр каби. Болалар жуда заиф бўлгани туфайли уларнинг ўлимига сабаб бўладиган омиллар жуда кўп. Малайзияда 1000 та боладан 14 нафари ўлиши қолган 986 нафарининг тирик қолишини билдиради. Ота-оналар ва жамият уларни ўлимга олиб келувчи барча хавфдан – микроблар, очлик, зўравонлик ва бошқа иллатлардан ҳимоя қила олади. Шунинг учун 14 рақами бизга Малайзияда кўп оилаларда етарлича озиқовқат борлигини, канализация қувуридаги сув ичимлик сувга аралашмаслигини, бирламчи тиббий хизматлардан фойдаланиш яхши йўлга қўйилганини ҳамда оналар ўқий ва ёза олишини билдиради. Бу рақам фақат болалар соғлиғи ҳақида маълумот бермайди, балки бутун жамият саломатлиги ўлчовидир.
– Рақамларнинг ўзи қизиқ эмас. Улар ортида нима тургани қизиқ, – давом этдим мен. – Бу рақамлар бирбиридан қанчалик фарқ қилишини қаранг: 14, 35, 55, 171. Демак, бу мамлакатлардаги ҳаёт ҳам ер билан осмонча фарқ қилади.
Ручкамни яна қўлимга олдим.
– Энди менга Саудия Арабистонида 35 йил аввал ҳаёт қандай бўлганини айтинг-чи. 1960 йилда қанча бола ўлган? Иккинчи устунга қаранг.
– ИККИ ЮЗ… қирқ икки.
Катта рақамни талаффуз қилаётган талабаларнинг овози бирдан пасайиб кетди. 242!
– Тўғри. Саудия жамияти катта силжиш қилибди, шундайми? Ҳар мингтадан ўладиган болалар сони 33 йилда 242 тадан 35 тага тушган. Бу Швециядаги ўзгаришдан анча тез. Биз худди шундай
