бўшлиқ ҳақидаги ҳикоялар ҳақиқатни акс эттириши мумкин. Жанубий Африканинг апартеид режимида қора ва оқ танли одамларнинг даромади бирбириникидан катта фарқ қилган. Ҳатто уларнинг даромади орасида катта бўшлиқ бор. Алоҳида гуруҳларнинг бунчалар фарқлилиги ҳақидаги гаплар ўринли бўлган.
Аммо апартеид жуда ноёб, дунёнинг фақат битта нуқтасигагина тегишли ҳол. Аксар ҳолатларда бўшлиқ ҳақидаги ҳикоялар чалғитади ва бўрттириб юборади. Кўп ҳолларда икки гуруҳни аниқ ажратиб бўлмайди, гарчи ўртача кўрсаткичлардан шундай туюлса ҳам. Биз ҳамиша масалага чуқурроқ ёндашиш ва фақат ўртача кўрсаткичлар эмас, балки ёйма рақамларга – гуруҳга жамланганларга эмас, балки алоҳида шахсларга қараш орқали тўғри маълумот оламиз. Кейин эса бир-бирига зидланган икки гуруҳ аслида бир-бирини қоплаши кўриниб турганини биламиз.
Биз табиатан “энг” ҳолатларнинг мисолларига мойилмиз ва уларни осон эслаб қоламиз. Масалан, агар глобал нотенглик ҳақида ўйласак, бир томондан, янгиликларда кўрганимиз – Жанубий Судандаги очлик манзаралари, бошқа томондан, тўкин ҳаётимиз кўз олдимизда гавдаланиши мумкин. Агар биздан бир-бирига ўхшамаган икки ҳукумат тузуми ҳақида сўрашса, аввало коррупциялашган, қўрқитишга асосланган диктаторлик ва Швеция каби ижтимоий таъминоти юқори ва оқкўнгил бюрократлари ҳаётини барча фуқароларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишга бағишлаган мамлакатлар хаёлингиздан ўтади.
Бундай кескин контрастли манзара эътибор тортади, провокацион ва қизиқ бўлади – бўшлиқ инстинктимизни қўзғатишга қулай – аммо воқеликни англашимизга камданкам ҳолда ёрдам бериши мумкин. Энг бой ва энг камбағал одамлар доим бўлади, энг ёмон ва энг яхши тузумлар ҳам. Бироқ факт шуки, бундан “энг”ларнинг мавжудлиги бизга кўп нарса ўргатмайди. Аксарият одамлар ўртада бўлади ва бу бутунлай бошқа ҳикояни сўзлайди.
Дунёда энг нотенг мамлакатлардан бири бўлган Бразилияни олайлик. Бразилиядаги энг бой 10 фоиз аҳоли умумий даромаднинг 41 фоизига эгалик қилади. Хавотирли, шундайми? Бу ниҳоятда катта кўрсаткич. Хаёлимизга дарров қолганлар ҳақини ўғирлаётган элита келади. ОАВ ҳам ўта бойларнинг (10% бойлар эмас, балки 0.1% бойлар, яъни ўта бойлар) яхталари, отлари ҳамда ҳашаматли виллалари суратлари билан бу таассуротимизни мустаҳкамлайди.
Ҳа, рақамлар ташвишга соладиган даражада юқори. Шу билан бирга, улар кўп йиллардан бери бунчалик тушиб кетмаганди.
Статистика кўпинча сиёсий мақсадларда драматик рақамларда кўрсатилади, лекин улар бизга адашмасликка ҳам ёрдам беради. Келинг, Бразилия аҳолиси даромадини тўртта даражага қўйиб кўрамиз.
Бразилияда кўп одам ўта қашшоқлигича қолган. Катта дўнглик III даражага тўғри келмоқда. Бу ерда сиз мотоцикл ва китоб ўқиш учун кўзойнак оласиз, таълим пулини тўлаш учун банкда пул жамғарасиз ва бир кун келиб кир ювиш машинаси сотиб оласиз. Ҳақиқатда дунёнинг энг нотенг мамлакатларидан бирида ҳам бўшлиқ йўқ. Кўп одамлар ўрта ҳолда яшайди.
