ҳайдовчи “КГБ”нинг одами”, деб огоҳлантириб қўйди. Марказий меҳмонхонага жойлашдим. Эрталаб туриб қарасам, эшикнинг пастки қисмидаги тирқишдан варақа ташлашибди. Унга Ғарбий Украинанинг Совет босқинчилари томонидан истило қилингани, ҳадемай Карпат ўлкаси озодликка чиқажаги ҳақида ёзилган эди. Урушдан олдин Ғарбий Украина, Ғарбий Белоруссия ва Болтиқ соҳилидаги уч жумҳурият истило этилгач, хорижда бу юртларнинг муваққат ҳукуматлари тузилган ва у то Совет Иттифоқи парчалангунга қадар фаолият юритган. Сон жиҳатдан оз ҳисобланган миллатлар қудратли давлат олдида паст кетмаган, унинг ваҳшатидан қўрқмаган, сабр ва сабот билан миллат озодлиги учун курашини давом эттирган. Демоқчиманки, Литва, Латвия, Эстониянинг биринчилардан бўлиб мустақилликка эришгани тасодиф эмасди. Совет Иттифоқини Россия, Белоруссия, Украина раҳбарлари – Елцин, Шушкевич, Кравчук парчалаб беришгани йўқ. Бу жараённи айнан болтиқлик миллат фидойилар бошлаб беришган, уч славян жумҳурияти раҳбари ниҳоясига етқазган эди. Бундан олдинроқ “социалистик лагерь” деб аталувчи занжир ҳалқалари ҳам узилганди. Урушдан кейин хорижда фаолият юритган Польша, Чехия, Венгрия каби мамлакатларнинг муваққат ҳукуматлари ҳам тек ўтирмай, бу занжирни парчалаш чораларини қилдилар. Совет Иттифоқи уларни ўз ҳолларига қўйгач, хориж ҳукумати билан ички кучлар орасида зиддият чиқдики, бу уларнинг ички муаммоларидир, камина бу сиёсий аҳволни таҳлил қилишдан ожизман. Ҳарҳолда тарозининг бир палласига Ватан озодлиги, бир палласига амалпарастлар тўдаси қўйилса, яхши натижага эришиш қийин.
Хорижда ўзбек мусофирларининг ҳам қандайдир жамиятлари бор эди. Уларга раҳбарлик қилаётган Вали Қаййумхон, Боймирза Ҳайит, Булоқбоши каби номларни хориж радиолари эшиттиришлари орқали билардик, аммо аниқ бир фаолиятларидан хабарсиз эдик. Уруш пайтида немислар “Туркистон легиони” тузганларини совет тарихчилари китобидан билганмиз. Улар бу легионни худди власовчиларни айблашгандай “Ватан хоинлари” либосида тасвирлар эдилар. Власовчилар жангга кирганлар, “Туркистон легиони”нинг жанг қилгани ҳақида маълумот йўқ. Эҳтимол, Гитлер уларни ўз ғалабасидан кейин Туркистонда тартиб ўрнатиш учун сақлагандир? Олуорт каби советшуносларнинг чиқишлари ҳам асосан советларни танқидга олишдан иборат эди. Хуллас, хориждаги “ватанпарварлар”нинг қандай сиёсий ҳаракатда бўлганлари мавҳумлигича қолди. Мен улар ҳақидаги маълумотларни “Шайтанат”да доктор Худоёрнинг аламли гаплари орқали баён қилишга уриниб кўрган эдим:
– Афандим, – деди доктор Худоёр, унинг сўзини бўлиб, – буни мен-да дуруст англаюрман. Бироқ, Шермуҳаммадбек курашни давом эттирмаги мумкин бўлмаган экан, Ватанда душман қўлидан ўлим топмоғи шарафлироқ эмасми эди?
– Ажаб! Ажаб! – деб юборди Саъдуллохон, овозини бир оз баландлатиб. – Сизнинг бу гапларингиз менга Ватандаги бир шўропарастнинг сўзларини эслатди.
– Сабр
