жариялады.
Бірақ 1820 жылы 19 ақпанда Азиялық комитет отырысында Далаға қандай да бір реформаларды енгізу «үлкен ретсіздік пен толқуларға» әкеледі деген үреймен П. Эссенің үсынысынан бас тартып, тек заң жүзінде сайланған ханның күші шекаралық шеп пен қазақ қоныстарында тыныштық пен бейбітшілікті сақтайды деген шешім қабылдайды. Серғазы хан Кіші жүздің ханы ретінде Орынбор шекаралық комиссия мекемесінен арнайы шенеунікті жанына тағайындауы хандық биліктің күшеюі мақсатында қолданылатын әдістердің бірі болып есептелді. Бұл шенеунік пристав деп атанып, оның қарамағында «қалмақтарға ұқсас», дәлірек айтқанда, «казак жасақтары мен конфиденттер» штаты болған14. Пристав ханға қарап, оның билігін шекаралық үкімет бекітетін болды15.
Орынбор шекаралық комиссиясының төрағасы приставқа арнап шығарған нұсқауға сәйкес Ресей билігінің алдағы жоспарында Кіші жүздің империяға бойұсынуы мен орыс жасақтарының Оңтүстік Қазақстан мен Орта Азия аумақтарына жылжу мүмкіндігіне демеу бола алатындығын анықтау оның міндеті болды. ҚР орталық мемлекеттік мұрағатында сақталған деректерге сәйкес 1820-1822 жылдары Серғазы хан кезінде әскери қатар басқарушы Карсаков пристав болған. 1822 жылы 12 тамызда ханның қонысына жаңа пристав Александр Захарьевич Горихвостов келді16.
Сонымен қатар Орынбор шекаралық комиссиясы ХІХ ғасырдың 20-жылдарын Кіші жүз қазақ руларының арасындағы талас-тартыс пен қақтығыс уақыты деп бағалап, жеке рулардың ханның қонысына басып кіру қаупі төніп тұрғанын ескерткен.
1811-1822 жылдары Орал, Ілек, Қурайлы және Бердянка өзендерінің арасында Новоилецк шебі пайда болды. Нәтижесінде табын және жағалбайлы рулары қысқы қоныстарынан айырылды (600000 десятинадан астам жер). Осы жағдай табын старшыны Жоламан Тіленшінің жетекшілігі кезінде наразылықтардан туған қозғалыстарға себеп болды.
Көтерісшілердің басты талабы Ілек пен Оралдың арасындағы жерлерді қайтару еді. Серғазы хан қазақтардың талаптарын қорғай алмай, Даладағы орыс жасақтарына қарсы тойтарыс бере алмады. Жоламан Тіленші Серғазы хан етіп сайланғаннан кейін қазақтар ешқандай «пайда мен береке» көрген жоқ деп бекер айтпады. Жоламан Тіленшінің жасақтары Бердянка аумағындағы орналасқан хан қоныстарына басып кірді. 1822 ж. 1 желтоқсанда жағалбайлы руының қазақтары ханның табын-табын жылқыларын айдау кезінде ханның ұлы Ышғазыны өлтіреді.
Осы оқиғадан соң Орынбор әкімшілігі хан мен оның отбасын әр түрлі қазақ руларынан немесе Қаратай мен Арынғазы сұлтандарының қолдаушыларынан қорғау мақсатында приставқа табыстайды.
1821-1824 жылдары Новоилецк бойындағы бекіністер мен форпостарына қазақтардың шабуылдары күшейді. Сол шабуылдарда жылқыларды айдап салумен бірге казактар мен Іле тұз өндірісінің жұмысшыларын, орыс тұрғындарын тұтқынға алып кетіп отырды.
1823 жылы маусым айында Ресей билігі арнайы
Конфиденттер – құпия агент, сенімді тұлға. Приставтың танымал конфиденттерінің бірі МухаметРахим Долгоаршинов болды.
ҚР ОММ. – 4-қор. – 1-тізбе. – 263-іс. – 4-парақша.
А. Горихвостов – Жаяу шляхетск кадет корпусының түлегі (СПб.), 1812 ж. Отан соғысына қатысқан. Қараңыз: Волков С.В. Генералитет Российской империи. Энциклопедический словарь генералов и адмиралов от Петра I до Николая II. – М., 2009. – Том I. – С. 384-385.
