Ал халық жадынан шаруалар көтерілісін өшіру мақсатында Орал деп аты өзгертілді. Жайық бойындағы шекаралық шептер қайта қалпына келтіріліп, бекінісі қатайды және бекініс гарнизондары да күшейтілді. Патшалық шен беру, жалақы тағайындау саясаты арқылы сұлтандарды өз өкілі етіп бекітуге барын салды.
1782 жылғы жарлық бойынша Нұралы хан мен оның туыстары Жайық арқылы өте алды және құқықтарын барынша асыра пайдаланды. Олар Орал казак әскерлері старшындарымен келісімге келе отырып, Жайықтан ақы төлемей өткен ауылдарды тонап, ал қазақтарды тұтқынға алып отырды. Сонан соң хан және оның маңындағылар халықтан тұтқындарды босатып алу үшін қаражат жинады. Жиналған қаражатты Орал әскери старшындарымен бөлісіп отырды. Осылайша, «әскери барлау» ісі ханның, шекаралық әкімшіліктің және казак басшыларының тұрақты табыс көзіне айналды.
Осы кезде Пугачев көтерілісіне қатысқан қазақ шешені, батыр Сырым Датұлы тарихи сахнаға көтеріледі. Ақылдылығымен, әділдігімен, шешендігімен танымал болған 20 жастағы жігіт халық арасында беделі зор, ықпалы күшті байбақты руының старшыны болды. Қарамағына 2000-ға жуық түтін кірді. Жеке қасиеттері мен ел арасындағы беделі Кіші жүз қазақтарының ұлт-азаттық көтерілісіне басшылық жасауға мүмкіндік берді.
Сырым Датұлының Оралдағы ескерткіші http://kazakhs.kazakh.ru/undefined
Біртіндеп қазақ даласындағы жағдай ушыға түсті. Малшыларды ашықтан-ашық тонау, ғасырларға жалғасқан көшу бағыттарының бұзылуы шаруашылықтың құлдырауына алып келді. Қазақтар «ішкі жаққа» мал жайғаны үшін төленетін төлемнен бас тартты. Жаппай халық толқуының алғышарттарының пісіп жетілуіне жер мәселесі, Жайықтың арғы бетіне өтуге тыйым салынуы, ру старшындары құқығының шектелуі, хандар мен сұлтандар, казактар мен патша әкімшілігі тарапынан жасалған тонаушылық және т.б. жағдайлар әсер етті.
1783 жылға қарай даладағы жағдай ушығып, шарықтау шегіне жетті. Казак отрядтары қазақ ауылдарына шабуылдап, малдарын күштеп тартып әкетіп жатты. Қыстың қаталдығынан мал шығыны көп болды, азық-түліктің жетіспеушілігі жағдайды одан әрі қиындата түсті. Көктем мен жаз мезгілдерінде өзара шабуылдар тұрақты сипат алды. Міне, сол кездері халық көтерілісін Сырым Датұлы басқарды. 1783 жылы тамыздағы шабуылдардың бірінде Сырым Орал казактары қолына тұтқынға түседі. Нұралы хан Сырымды қайтарып алу үшін 70 жылқы және 350 рубль күміс төледі. Қазақ даласына қайта оралған Сырым көтерілісшілерді маңына жинап, Орал казактарына қарсы күресін жалғастырды.
Бұл кезде қазақтар көтерілісі жаппай сипат алып, оның басты бағыты Оралдың төменгі бойы мен Ор бекінісі аудандарына бағытталды. 1784 жылы қарашада Сырым Сағыз өзені маңына 1000 адамнан тұратын отряд жинады. Батырдың ханмен санаспай өз бетінше әрекет етуі хан екеуінің арасын салқындатты. Оның қозғалысына жауап ретінде қазақтардың наразылығын туындатқан жазалаушы отрядтар ауылдарды шабуылдап, тонады. 1775 жылдың көктемінен бастап Кіші жүз руларында қарама-қайшылық өріс алды.
Сырым
