носіць у клуначку пражаны гарох.
Каб ён мог, ён бы пабудаваў ёй крыштальны палац.
А пакуль ён проста, нічога не кажучы бацькам, дасылаў ёй частку грошай з кожнага ганарару. Ён не ведаў, што тое самае рабілі бацькі.
– Чаго гэта ты іх Марцэлі аддала? – спытаў у маці Андрэй.
Маці паблажліва ўсміхнулася:
– Бо трэба было. Памятаеш, як бацька «саслаў» у камору старыя партрэты i кнiгi з «яцем»? Ты гэтага не ведаеш, але тады ў бібліятэках нават усе кнігі з «яцем» трымалі ў задніх пакоях.
Андрэй усміхнуўся:
Памятаеш, ма, як я ўначы туды прабіраўся ў адной кашулі, забіраўся з нагамі ў старое крэсла і чытаў… А на падлозе яблыкі ляжалі. На аўсянай саломе. А партрэты глядзяць, глядзяць.
I я цябе там аднойчы заспела на гарачым. I не выдала.
Яны зарагаталі.
– Ну вось, – сказала маці,– я тады найбольш каштоўнае па ўспамінах аддала Марцэлі. Мала, думаю, што.
Яна адкінула вечка скрыні і дастала з яе даволі вялікі скрутак, загорнуты ў дзіцячую коўдрачку, таксама саматканую ў шашачкі.
– Твая, – сказала яна, – бачыш, як Марцэля зберагла.
– Ма, – сказаў Андрэй, – я думаю вось што. Палову ганарару за кнігі трэба аддаць гэтым унукам. Усё ж старэйшы ўжо амаль трактарыст. А Марцэлю трэба ўзяць да нас.
– Добра. Пагамонім яшчэ пра гэта.
Яны селі ля століка. Маці разгарнула скрутак.
– Мала што засталося, – уздыхнула яна.
На коўдрачцы ляжаў нейкі пажаўцелы рукапіс, некалькі дагератыпаў і фотакартак, бронзавы медаль, другі бронзавы медаль, батлеечная лялька – цар Ірад, жалезны пярсцёнак, яшчэ нейкія паперы, срэбны медальён.
Андрэй перабіраў іх. Адзін медаль быў «За ўціхаміранне», другі – інсургенцкі, са зламаным крыжам і Пагоняй. Неяк дзіўна, амаль брыдка было браць іх у рукі.
Пацьмянелыя сведкі даўніх страсцей, якія нікога цяпер не абыходзілі.
– А вось гэта добра, – сказала маці, трымаючы на руцэ распяленага «цара Ірада», – гэта была адзіная рэч, якую твая прабабка павезла ў Сібір. Адзіны напамін аб роднай зямлі.
Ірад тапырыўся на яе руцэ, зласлівы, з чорнымі вусамі, што амаль вылезлі, у выцвілай царскай вопратцы, ён варушыў рукамі і схіляў галаву.
– Яго ледзь не адабралі ў тваёй прабабкі. Нейкі дурань з чыгуннымі мазгамі палічыў, што гэта антыдзяржаўны намёк.
Яна наблізіла Ірада да сябе і цяпер глядзела яму проста ў шкляныя вочы. Ірад замахнуўся на яе рукой.
– Бач ты, які злосны, – маці раптам зусім па-маладому засмяялася. – Трэба будзе яго, Андрэйка, пасля мяне ў музей здаць. Разам з усім. Мне гэта яшчэ патрэбна, а вы… вы зусім другія, новыя. Вам да гэтага барахла няма справы.
Андрэй падумаў, што ён не здолее так па-маладому смяяцца ў матчыны гады.
– Глядзі,– сказала маці,– зусім выцвіў дагератып.
На
