дзеда Пятра, як бачылася ёй адтуль, зрабілі колькі крокаў па падлозе і спыніліся каля стала; ён, пэўна, перахрысціўся на абразы, якія віселі ў куце, і ціха прамовіў:
– Мы ўсе ва ўладзе Усявышняга, і няхай дасць блаславенне Айцец міласэрнасці нашай і ўсялякага суцяшэння, каб мы маглі самі суцешыць тых, каго напаткала няшчасце.
Такі ўступ надаваў загадкаваму і трывожнаму моманту нейкую ўрачыстасць.
– У нашай радзіне дагэтуль яшчэ не было распусты, – казаў далей дзед, – і мы з Аксінняй, здаецца, не давалі сваім дзецям прыкладу ў парушэнні божай запаведзі: не чыні пралюбадзейства!.. Тым не менш наш сын Барыс, не саромеючыся ні людзей, ні бацькоў, не кажучы ўжо пра жонку, пачаў любошчы з другой. Як гэта магло здарыцца? Нешта не ўцямлю…
На дапамогу бацьку прыйшоў малодшы сын – Паўлюк:
– А я, бацька, патлумачу: мы жывём з Богам, а Барыс – па веры сваёй – з камуністамі, а ў тых наперадзе – рай, які завецца камуніяй. У камуніі ж, кажуць, усе будуць пад адным радном – нават жонкі. Воля кожнаму: з кім хочаш спалучайся – хоць з валаамавай асліцай!
– Брэшаш, Паўлюк! – як уджалены, падскочыў Барыс.
– Я брашу, што ты з Хвілюсіхай злыгаўся?
– Чаму злыгаўся? Цынік! Там жабрацкая сям’я і дзеўкі пухнуць з голаду. Я ж памкнуўся быў памагчы ім, бо, па тых жа боскіх запаведзях, любі бліжняга свайго, як самога сябе!
– Дык для цябе Ёўда стала ўжо бліжэйшая за жонку? – здзіўленая, спытала Аксіння.
– А чаго маёй жонцы не хапае? Я ж не пакінуў яе і пакідаць не збіраюся!
– Во як! А ночы дзе ты прападаеш? – плакала Ганна – Маніна маці.
– Я ж кажу, – пасведчыў зноў Паўлюк, – тут камуністычны ўплыў: усё агульнае і ніякай адказнасці!
– У-ох! Памаўчы, дурань!..
– Цішэй, ці-шэй! – узвысіў свой голас дзед. – Ты, Барыс, на вачах раздвоіўся, і ў тым твой грэх і бяда твая. Так што няма чаго кідацца на іншых.
– Сапраўды, – падтрымала свацця Параска. – Абурацца няма чаго, калі на тое. Табе, жарабцу, мала Ганны?.. Шалееш, гіцаль, у раскошы!
– Прабачце, але ж гэта не так!
– Барыс, – тым жа строгім голасам сказаў дзед Пятро, – няма табе як прабачыць, і калі ты не пакінеш Яўдоху, мы выдзелім табе пэўную долю і папросім пакінуць бацькоўскі дом! Ганна з Маняй застануцца ў нас. Я Маню вывучу…
– Не будзе гэтага!
– Будзе! – запэўніў дзед. – Чалавеку, калі жэніцца, патрэбна разуменне сям’і. У Бібліі што гаворыцца на гэты конт?.. Чалавек пакіне бацьку і маці і прылепіцца да жонкі сваёй, і будуць двое адною плоццю. Што Бог спалучыў пры згодзе вашых сэрцаў, тое чалавек не павінен разлучаць.
– Го! – Барыс пляснуў далонню аб лаўку, на якой сядзеў, ускочыў з яе ды манерна падышоў да жонкі.– Ганя, я ж даўно хацеў, каб мы былі адною плоццю! Хто і што нас разлучае? Дурніца! – узяў яе пад руку. – Хадзем!
Гэты жэст быў даволі артыстычным і
