Katolik Prusak Nazista. Adam Wielomski

Скачать книгу

katolicy polityczni

      Jeśli nie kanoniści gregoriańscy i post–gregoriańscy, nie scholastycy z XIII stulecia, nie neoscholastycy z XVI i XVII i nie ultramontańscy kanoniści i teolodzy z XIX wieku, to kto, jakie książki, jacy myśliciele stoją u podstaw koncepcji teologiczno–politycznej Schmitta? Kogo katolicki konserwatysta cytuje w swoich pracach, na kogo się powołuje, czyje rozprawy odnotowuje w przypisach?

      Wystarczy pobieżna analiza jego tekstów, aby zorientować się, że historycznymi myślicielami katolickimi, którzy budzą zainteresowanie Carla Schmitta, jest wielka czwórka romańskich katolickich kontrrewolucjonistów z XIX i XX wieku: Joseph de Maistre, Louis de Bonald, Juan Donoso Cortés i Charles Maurras.

      Zacznijmy nasze analizy od myślicieli dziewiętnastowiecznych, czyli pierwszych trzech z wymienionych powyżej. Myślicielom tym Schmitt poświęca w całości ostatni rozdział Teologii politycznej, lecz cytuje ich także w Romantyzmie politycznym. Donosowi poświęca w latach 1922–1929 kilka artykułów zebranych i wydanych już po II wojnie światowej w formie małej książeczki Donoso Cortés w interpretacji europejskiej (Donoso Cortés in gesamteuropäischer Interpretation, 1950). Przypisy z tych prac wskazują, że znał tak pisma źródłowe tej trójki, jak i wartościowe opracowania na ich temat352. Prace tej wielkiej trójki kontrrewolucjonistów cytowane są zawsze w oryginale: po francusku (J. de Maistre, L. de Bonald) lub po hiszpańsku (J. Donoso Cortés).

      Wydaje się, że to właśnie ci trzej kontrrewolucjoniści romańscy ukształtowali jego katolicyzm polityczny, choć ich wpływ na niego nie jest równomierny. Literatura na temat ich wpływu na Carla Schmitta wciąż pozostaje stosunkowo skromna, przynajmniej w zestawieniu z wagą problemu353. Naszym zdaniem, wynika to z postępującej specjalizacji badaczy – znawcy dwudziestowiecznej myśli politycznej nie znają się na dziewiętnastowiecznej i odwrotnie. Poza tym badania takie wymagają równoczesnej znajomości języka niemieckiego (aby czytać teksty C. Schmitta), francuskiego (teksty J. de Maistre’a i L. de Bonalda) i hiszpańskiego (pisma J. Donoso Cortésa), co wydaje się przekraczać zdolności lingwistyczne naukowców w epoce postmodernistycznej, gdzie często uważa się, że znajomość języka angielskiego wystarcza do badania wszystkiego.

      Nie będziemy tutaj omawiać całokształtu poglądów tradycjonalistów romańskich, gdyż czyniliśmy to już w licznych wcześniejszych naszych publikacjach354. Ograniczymy się tylko do wskazania ich inspiracji dla myśli politycznej Carla Schmitta:

      1) Joseph de Maistre. Ten francuskojęzyczny myśliciel z Sabaudii był propagatorem teorii konstytuującej eklezjologię polityczną Schmitta, wedle której państwo to zlaicyzowana eklezjologia gregoriańskiego Kościoła katolickiego, gdzie teorie papieskiej nieomylności i prymatu miałyby być źródłem koncepcji nowożytnej władzy suwerennej. Pomiędzy nieomylnością papieża a suwerennością władcy istnieje fundamentalna „analogia”, na którą zwracają uwagę badacze myśli sabaudzkiego tradycjonalisty355. W swoim dziele O papieżu (1821) Joseph de Maistre pisał:

      Nieomylność w stanie duchownym, suwerenność w stanie świeckim, są to dwa wyrazy zupełnie jednoznaczne. Jeden i drugi wyrażają ową wszechwładność, która nad wszystkimi panuje, z której wszystkie inne wynikają, która rządzi, a nie jest rządzona; sądzi, a sama nie ulega żadnemu sądowi356.

      Cytat ten zapowiada centralne twierdzenie Carla Schmitta z interesującego nas tutaj okresu pierwszej połowy lat 20. To w refleksji tego frankofońskiego Sabaudczyka tkwią źródła refleksji prawno–politycznej niemieckiego myśliciela, wiążącej narodziny państwa z eklezjologią katolicką, a ideę papieskiej nieomylności z monopolizacją władzy w ręku suwerena. Hermann Pottmeyer pisze:

      de Maistre traktuje papieską nieomylność jak nikt nigdy wcześniej, aż po początek XIX wieku, czyli jako ideę reakcji na Rewolucję Francuską. W jego dziele O papieżu z 1819 roku papieska nieomylność stanowi główną ideę, na której ma zostać restaurowane europejskie społeczeństwo. Dzieła tego nie można zaliczyć do fachowej teologii (…). Supremacja papieża i – jako fundament suwerenności – jego nieomylność interesuje de Maistre’a wyłącznie jako kamień węgielny pewnego systemu władzy357.

      To bardzo trafna charakterystyka. Rzeczywiście, Joseph de Maistre argumentował na rzecz wszechwładzy pontyfikalnej w sposób niezwykle racjonalny, dowodząc konieczności ucieleśnienia postulatów papalistycznych za pomocą argumentacji stricte politycznej. De Maistre był twórcą kontrrewolucyjnego ultramontanizmu pozbawionego zaawansowanej intelektualnie podstawy teologicznej i kanonicznej, ale wspartego silnymi argumentami politycznymi358, co zarzucali mu chętnie jego krytycy (zwykle liberalni katolicy)359. Zresztą de Maistre milczy na temat papalizmu jako narzędzia dla zbawienia dusz monarchów i ich poddanych – co podnosili teokraci mediewalni, np. Jakub z Viterbo czy Idzi Rzymianin, jako główny argument za papieską wszechwładzą – bowiem jest to koncepcja czysto polityczna360.

      Oto sedno problemu: racje wyłącznie polityczne wymagają realizacji postulatów papalistycznych. Dlatego wpływ Josepha de Maistre’a na Carla Schmitta jest nie do przecenienia. Niemiecki prawnik przecież także jest laikiem–ultramontaninem, który nie studiuje opasłych łacińskojęzycznych dzieł kanonistów, lecz szuka stosunkowo prostych politycznych implikacji kościelnej eklezjologii, a nie jej fundamentów argumentowanych z Litery, Tradycji i Magisterium kościelnego. Schmitt nigdy i nigdzie nie analizuje fragmentów biblijnych o władzy św. Piotra ani pism Ojców Kościoła, ani dokumentów pierwszych soborów w tym względzie, jak czynili papiescy teolodzy i kanoniści. Tak jak de Maistre’a, tak i jego interesuje wyłącznie polityczny wymiar papieskiego prymatu i doktrynalnej nieomylności, a szczególnie ich związek z ideą politycznej suwerenności (teoria analogii).

      Obydwu myślicieli łączy także skrajnie pesymistyczna antropologia, z której wyłania się konieczność istnienia silnej i autorytarnej władzy politycznej. Pierwszy szkic Schmittiańskiej teorii dyktatury znaleźć można właśnie w pismach Josepha de Maistre’a, który uważał, że w sytuacjach ekstraordynaryjnych Bóg rządzi w sposób nadzwyczajny, dyktatorski (prowidencjalizm)361. Jego archetypem dyktatora komisarycznego dla porewolucyjnej Europy był Biskup Rzymu, rządzący Kościołem zawieszając jego kanony (prymat jurysdykcyjny), dokonujący nieomylnych definicji prawd wiary, anatemizujący błędy (nieomylność dogmatyczna) i zwalniający poddanych od obowiązku posłuszeństwa wobec władcy–tyrana. Papież to projektowany przez de Maistre’a dyktator–przywódca ogólnoeuropejskiej kontrrewolucji362.

      Carl Schmitt nigdy nie postawił publicznie pytania: czy papież, będąc dogmatycznie nieomylnym, rzeczywiście nie może popaść w błąd? To jeszcze jedno zapożyczenie od sabaudzkiego konserwatysty, który – głosząc radykalne teorie ultramontańskie – wcale nie twierdził, że uznanie papieskiej nieomylności oznacza, że Biskup Rzymu faktycznie nie może się pomylić. Twierdził jedynie, że łaciński termin nieomylność (infallibilitas) znaczy tyle, że decyzja

Скачать книгу