skurczów masowych o dużej amplitudzie w jelicie grubym, co wpływa na rytm wypróżnień. Dojrzewa również funkcja trawienna przewodu pokarmowego: enzymy trzustkowe u niemowlęcia są wydzielane w ilości 60–90% w stosunku do osoby dorosłej, jednak nie stwierdza się początkowo aktywności amylazy trzustkowej w treści dwunastniczej, a aktywność lipazy trzustkowej jest niska. Mimo stopniowego dojrzewania funkcji trawiennych skuteczność trawienia białka u niemowląt jest dobra, a lipaza śliniankowa zastępuje lipazę trzustkową. Wysoka jest aktywność disacharydaz w rąbku szczoteczkowym i dlatego obserwuje się sprawne trawienie dwucukrów. Pełne dojrzewanie zdolności trawiennej następuje w ciągu 12 miesięcy życia. Zasadniczo u niemowlęcia nie obserwuje się istotnych problemów w zakresie trawienia i wchłaniania substancji odżywczych.
Na skutek niedojrzałości przewodu pokarmowego u niemowląt obserwujemy często czynnościowe zaburzenia przewodu pokarmowego: zaparcie, regurgitacje i kolkę jelitową.
2.1.2. Karmienie piersią
Podstawą żywienia niemowląt jest karmienie piersią. Według aktualnych (2017) wytycznych ESPGHAN należy promować wyłączne karmienie piersią przez co najmniej pierwsze 4 miesiące życia (do 17. tygodnia, tj. początku 5. miesiąca życia). Jednakże celem, do którego należy dążyć w żywieniu niemowląt, jest wyłączne karmienie piersią przez pierwszych 6 miesięcy życia. Oznacza to, że w tym czasie niemowlę otrzymuje jedynie mleko matki. Nie należy podawać innych płynów (np. wody, soków, mieszanek). Wyjątek stanowią witaminy lub leki. Zalecenie wyłącznego karmienia piersią przez 6 miesięcy odnosi się do całej populacji. U niektórych niemowląt (np. z dużym zapotrzebowaniem na żelazo) korzystne może być wcześniejsze (przed upływem 6. miesiąca życia) wprowadzenie pokarmów uzupełniających.
Na podstawie konsensusu ekspertów sformułowano zalecenie, że po 12. miesiącu życia karmienie piersią powinno być kontynuowane tak długo, jak będzie to pożądane przez matkę i dziecko. W tym czasie wskazane jest uzupełnianie diety produktami żywnościowymi występującymi w danym regionie.
Przeciwwskazania do karmienia piersią
Ze strony dziecka bezwzględnymi przeciwwskazaniami są:
● klasyczna galaktozemia (częstość występowania 1:60 000 urodzeń);
● wrodzony niedobór laktazy (choroba występująca bardzo rzadko; opisano kilkadziesiąt przypadków).
Względnymi przeciwwskazaniami do karmienia piersią ze strony dziecka mogą być:
● ciężki stan dziecka;
● rozszczep podniebienia utrudniający ssanie;
● wyniszczenie;
● niektóre wady serca, w których wysiłek związany ze ssaniem stanowi dla niemowlęcia zbyt duże obciążenie; w tych przypadkach należy podawać ściągnięty pokarm kobiecy (sondą, kieliszkiem, łyżeczką lub butelką).
Ze strony matki przeciwwskazaniami są:
● czynna, nieleczona gruźlica (karmienie jest możliwe po co najmniej 2 tygodniach leczenia);
● AIDS i zakażenie wirusem HIV (dotyczy krajów europejskich; według WHO w krajach rozwijających się karmienie jest dopuszczalne zgodnie ze specjalnymi protokołami postępowania);
● zakażenie wirusami wywołującymi białaczkę lub chłoniaka (human T-cell lymphotrophic virus type I, type II, HTLV-1 i HTLV-2);
● konieczność leczenia matki wybranymi lekami.
Nie stanowią przeciwwskazania:
● ostra choroba infekcyjna u matki;
● wirusowe zapalenie wątroby (WZW) typu A u matki (po podaniu jej γ-globuliny);
● WZW typu B u matki (dziecku należy podać hiperimmunizowaną γ-globulinę oraz wykonać pierwsze szczepienie przeciwko WZW typu B);
● WZW typu C u matki (jeżeli nie ma dodatkowych zakażeń, np. HIV);
● zakażenie wirusem cytomegalii (cytomegalovirus, CMV) u matki (w przypadku niemowląt urodzonych przedwcześnie należy rozważyć bilans korzyści i ewentualne ryzyko transmisji zakażenia; mrożenie pokarmu do –20°C i pasteryzacja prawdopodobnie zmniejszają stężenie CMV);
● zakażenie wirusem herpes simplex (wyjątek: karmienie z piersi, na której obecne są zmiany);
● zakażenie wirusem varicella-zoster (VZV) – ospa wietrzna u matki – jeżeli objawy wystąpią od 5 dni przed porodem do 2 dni po nim, zaleca się podanie dziecku swoistej immunoglobuliny przeciwko VZV (lub dożylnego preparatu immunoglobulin) i rozważenie izolacji dziecka od matki do czasu pokrycia się strupem zmian skórnych; można podawać mleko odciągnięte z piersi;
● zakażenie wirusem Epsteina–Barr u matki;
● zapalenie gruczołów piersiowych;
● popękane brodawki lub ból brodawek podczas karmienia (to zazwyczaj wynik złej techniki karmienia – należy wówczas pomóc matce skorygować technikę przystawiania dziecka do piersi);
● żółtaczka związana z karmieniem piersią (zarówno wczesna, jak i późna);
● poród przez cięcie cesarskie;
● silikonowe implanty piersi;
● fenyloketonuria (uwaga! niemowlę musi dodatkowo otrzymywać mleko ubogofenyloalaninowe; wykazano, że dzieci karmione piersią rozwijają się lepiej niż żywione wyłącznie mlekiem ubogofenyloalaninowym).
Witaminy
Pokarm kobiecy pokrywa zapotrzebowanie na wszystkie składniki odżywcze. Wyjątek stanowią witamina K (zgodnie z zaleceniami preferowane jest jednorazowe podanie po urodzeniu) oraz witamina D.
2.1.3. Żywienie sztuczne
Produkty zastępujące mleko kobiece
Jeżeli niemowlę nie jest karmione naturalnie, wymaga stosowania produktów zastępujących mleko kobiece. W tej grupie wyróżnia się:
● preparaty do początkowego żywienia niemowląt, w tym mleko początkowe;
● preparaty do dalszego żywienia niemowląt, w tym mleko następne.
Mleko początkowe i następne często popularnie nazywane są mlekiem modyfikowanym (lub mieszanką mleczną).
Produkty zastępujące mleko kobiece wytwarzane są zwykle z białek mleka krowiego, poddanego niezbędnym zmianom zarówno ilościowym, jak i jakościowym. Mogą być też wytwarzane z hydrolizatów białka, izolatów białka sojowego lub z mleka koziego. Wzorcem, zwłaszcza w odniesieniu do produktów stosowanych w pierwszym okresie życia, jest pokarm kobiecy. Produkt zastępujący mleko matki powinien nie tylko naśladować składem pokarm kobiecy, lecz także dodatkowo sprawić, aby tempo
