het in haar man se keuse berus en saam met hom hard gewerk, die pligte van ’n boervrou op haar geneem. Die kinders het van die vryheid en buitelewe gehou en buitendien was hulle so naby die dorp dat hulle niks daarvan gemaak het om heen en weer te stap nie – al het hulle soms in die koue wintermaande baiemaal gemurmureer.
Debbie, byna negentien jaar oud, was die oudste van drie dogters. Dora was sestien en Popsie elf jaar oud. Ouma Coetzee woon ook al tien jaar of meer by hulle in die huis. Byna vandat Debbie kan onthou, was haar ouma daar, een van die huisgesin, en het sy al die lief en leed saam met hulle deurgemaak. Dankbaar en gelukkig om een van hulle familiekringetjie te wees, was sy stil en op haar plek en nooit in iemand se pad nie. Vir haar was die jare van storm en drang verby. Haar kinders was groot, oor die hele land versprei, en sy was die gelukkigste wanneer sy hier by Miem en Pieter se huis was. Miem was haar lieflingsdogter, sy was baie lief vir haar kleindogters en hulle vir haar, en sy het goed oor die weg gekom met haar skoonseun. By haar eie seuns was sy in die pad en haar tweede dogter, Maria, is met ’n Engelsman getroud en in hul Engelsgeoriënteerde huishouding het Ouma heeltemal ontuis gevoel. Maria was nou Mary, en Billy en Carol, haar twee kinders, wesentjies uit ’n ander wêreld. Soos sy ouer geword het, het Ouma maar haar gesondheid voorgehou as die rede waarom sy nie meer so ver kon reis nie en hier gebly het waar sy welkom en tuis gevoel het.
Dis ’n dag of twee voor Kersfees. Op die oostestoepie is Debbie en Ouma besig om die week se wasgoed na te sien en te herstel. Ouma was nooit ledig nie. Die bleek, maer hande met die swaar blou are het altyd beweeg, was altyd besig.
Dis drukkend warm. Die somerhitte hang swaar oor die Wes-Transvaalse dorpie, oor die vlakte en die spruit en die koppies en rantjies. Almal voel lomerig en lui. Ouma lyk ’n bietjie moeg, daar is pêreltjies sweet op haar voorkop, maar kersregop sit sy in haar stoel en vinnig vleg die blink naald in en uit deur die sokkie wat sy stop.
“Ouma kan regtig maar laat staan,” sê Debbie sag. “Daar is nie veel om te doen nie. Ek sal alles gou klaarmaak.”
Maar ’n mens praat verniet. Ouma luister tog nie. Die ou mense kan so onnodig koppig wees. Dis glad nie vir haar nodig om so hard te werk nie. Hulle is almal lief vir haar en wil haar almal help, maar nee, Ouma wil haar plek vol staan en laat niemand toe om werk uit haar hand te neem nie.
Binne slaan die horlosie vieruur. Debbie se ma en Dora is in die kombuis besig om tert en koek vir Kersfees te bak. Doortjie is in haar element. Sy is nooit so gelukkig as wanneer sy in die kombuis besig is om koek te bak en te kook nie. Doortjie wil so dolgraag huishoudkundige word. Maar dis ’n vierjaarkursus. Waar moet die geld vandaan kom? Dis Doortjie se laaste jaar op skool. Sy is nou in matriek, maar waar moet hulle die geld kry om twee dogters tegelyk op universiteit te hou? Dit gaan alreeds so moeilik met die een. Hulle maak heeldag planne – sy en haar ma en Dora – maar die toekoms bly op die oomblik duister. Miskien moet Dora maar eers vir twee jaar gaan werk. As sy, Debbie, eers klaar is en sy het ’n aanstelling gekry, sal sy elke pennie bysit om te help. Sy is so diep dankbaar vir die geleentheid wat sy gekry het om verder te studeer. Sy is nie prakties aangelê soos Dora nie. Haar studie is vir haar alles. In haar geval het dit ook ’n tyd lank gelyk asof sy haar toekomsdrome sou moes laat vaar en maar in die prokureurskantoor sou moes gaan werk nadat sy matriek gemaak het. Debbie weet dis net aan haar ma te danke dat sy haar kans gekry het. Haar pa was baie onwillig om haar weg te stuur. Waarvoor wil sy verder leer? Tye is swaar en sy verband is groot. Hy kan dit nie bekostig nie en buitendien, een van die dae trou sy en dan is al die vreeslike geleerdheid tog onnodig. Maar Debbie het ’n getroue en vasberade kampvegter in haar ma gehad en toe Ouma ook nog bykom en aanbied om al haar universiteitsgeld vir die eerste jaar te betaal, het Pieter se argumente al flouer en flouer geword. Die vrouens het vierkant teen hom saamgestaan.
En Debbie het gegaan, ’n skraal, jong dogter met sterre in haar grys oë, weg na die groot, wonderlike stad, die wonderlike universiteit waar ’n nuwe lewe vir haar gewag het. Hoe jonk en naïef was ek tog nie, dink Debbie, ’n glimlaggie van herinnering om haar mond. Hoe dankbaar was die ou groentjie nie vir die leiding en beskerming van Trudie Hiemstra nie. Hoewel Trudie ’n vierdejaarstudent was, was sy die gaafste vriendin wat ’n meisie ooit kon kry.
Vol verwagting het sy gegaan en haar verwagting is nie beskaam nie. Sy was nie net diep gelukkig in haar nuwe omgewing nie, maar Paul het ook gekom. Paul. Waar is hy vanmiddag? Sy verlang elke uur van die lang somerdae na Paul en in die warm nagte droom sy van hom. As sy die dag ’n brief van Paul kry, is die wêreld sommer mooi: Die klipkoppies is vriendelik, die sonsondergang wonderlik, die aandskemering vreedsaam. As sy nie van Paul hoor nie, wag sy maar net vir môre om te kom. Sy hoor dikwels van hom en sy briewe is vol liefde en verlange. Soos sy droom hy ook van die dag wanneer hulle weer bymekaar kan wees.
Doortjie verskyn op die stoep met ’n swaar gelaaide skinkbord wat sy op die rottangtafeltjie neersit. Doortjie is byna sewentien jaar oud, sterk en mooi gebou met bloesende rooi wange. Sy het ’n swart krulkop en helderbruin oë. Sy is in baie opsigte haar pa se dogter, koppig en gedetermineerd, en haar sterk bruin hande staan vir niks verkeerd nie. Sy is vrolik en opgeruimd – daar aard sy nie na haar stil, meer teruggetrokke pa nie – en rusteloos van gees, altyd aan die gang. Debbie is die dromer. Sy is nooit so gelukkig as wanneer sy haar in ’n boek kan verdiep en die wêreld om haar kan vergeet nie.
Glimlaggend sit Doortjie die skinkbord neer.
“Het Ouma al sulke mooi beskuit gesien?” vra sy spoggerig.
Ouma neem haar koffie by Doortjie en betrag die boerbeskuit, geurig, wit en fyn.
“Dankie, Dora. Nee, my kind. Waarlik, ek het lank laas sulke pragtige beskuit gesien. Jy sal ’n knap huisvrou uitmaak. Die dogters van vandag dink mos dis ’n skande om in die kombuis te werk. En die dag as hulle trou, moet die huishulp maar bak en kook in die kombuis en netnou is die man moeg vir die hele spulletjie en as die vrou weer sien, sit sy terug by haar pa in die huis.”
Debbie en Dora lag albei. Debbie neem ’n snytjie van die mosbeskuit wat Dora vir haar gesmeer het omdat sy weet hoe lief haar suster vir die vars beskuit is.
“Dis regtig mooi beskuit, Doortjie. Jou man sal jou nooit weer terugbring huis toe nie. Ek wens ek was so knap soos jy. Waar is Moeder?”
Net toe verskyn Miem Malan op die stoepie. Sy gaan sit op die bankie langs Deborah en begin haar koffie drink. Sy lyk moeg en warm en Debbie voel skielik skuldig. As sy so bekwaam en ywerig soos Doortjie was, kon hulle twee saam gebak het en kon haar ma hier op die koel stoepie saam met Ouma gesit en naaldwerk doen het. Sy sal meer belang moet stel in die huishouding. As sy eendag Paul se vrou is, moet alles volmaak wees. Paul se vrou, dink sy dromerig. Soos so dikwels in die afgelope weke dink sy weer aan daardie aaklige, vernederende oomblikke in die landdroshof. Sy en Paul verwys nooit daarna nie, maar tog kan sy dit nie vergeet nie. Haar maag voel nou nog hol en naar as sy net daaraan dink.
Sy sien haar ma kyk na haar, ’n begrypende glimlaggie in die grys oë, en sy bloos.
“Droom Debbie al weer?” terg sy haar dogter so ’n bietjie.
“Sy dink natuurlik al weer aan die brief wat Vader netnou huis toe sal bring,” terg Doortjie verder. “Die dokter skryf darem so gereeld en dis sulke lekker dik briewe.”
“Ag, jy’s laf, Doortjie,” sê Debbie vinnig. “Hy is nie ’n dokter nie en sal nie een wees voordat baie jare verby is nie.”
“Mag wees. Maar hy skryf darem lekker dik briewe.”
“Ag loop, Doortjie.” Debbie se wange is vuurrooi.
“Ek sou graag die jong kêrel wil sien,” sê Ouma en sy neem nog ’n stukkie beskuit. “Waar is Popsie? Is sy weer saam met Pieter dorp toe?”
“Ja,
