African College, toe haar tuisdorp se winkelier haar ma vra of sy haar kinders laat leer sodat hulle mans kan kry.89 “Ek laat hulle leer,” het haar ma geantwoord, “om sonder mans klaar te kom as hulle wil.”
M.E.R. het later daaroor geskryf: “Die aantyging het in haar die feminis wakker gemaak. In elke vrou – dit is my ondervinding – skuil dit, maar in sommige by wie die slaapgoed té verdowend is, word dit nooit wakker nie.”90
Buiten M.E.R. se feministiese pleidooie het die eerste feministiese boek in 1921 in Afrikaans verskyn: Vrou en feminist – of iets oor die vroue-vraagstuk, deur Marie du Toit, suster van Totius. Haar boek was die direkte gevolg van haar broer se diskriminerende kerkpolitiek.91 Totius was onder meer gekant teen die stemreg vir vroue – dit was teen “God se wil” dat vroue aan sulke aktiwiteite deelneem.
Geslagsvooroordele, skryf Du Toit, is gelyk aan ras- en klasvooroordele. Sy vergelyk die vrou se posisie met dié van ’n slaaf uit die baas se oogpunt. Hoe goed hy die slaaf behandel, hoe tevrede die slaaf is, dat hy die slaaf van die nodige voorsien. “Maar,” skryf sy, “… die vernaamste is tog: hoe voel die slaaf daaromtrent?”
Oor die kwessie of M.E.R. self “amptelik” beskou kan word as die “eerste Afrikaanse feminis”, het haar biograaf Steyn in ’n onderhoud geantwoord: “Of sy die eerste feminis was, weet ek nie – maar sy was onder die eerstes seker die bekendste en invloedrykste omdat sy haar oor baie jare heen vir die bemagtiging van die vrou beywer het, en dikwels in die koerant kon reageer op uitlatings of optredes wat teen vroue gemik was.”92
Verder: “Wat dit vir haar moontlik gemaak het om so baie daaroor te skryf, was die feit dat sy van 1922 tot 1928 redakteur van die vroueblad … was, en daarna gereeld elke week ’n artikel … geskryf het tot aan die einde van die jare dertig. Sy was een van die vegters vir die vrouestemreg, eers versigtig, maar later baie openlik.”
Volgens Steyn het M.E.R. verkies om die woord “vrouepartydigheid” pleks van feminisme te gebruik omdat dit “in die twintiger- en dertigerjare ’n redelik negatiewe gevoelswaarde gehad het”.93 In 1990 het Steyn onder meer verwys na M.E.R. se “geslagspartydigheid” soos dit in haar Burger-werk gemanifesteer het. Sy het onder andere oor Hitler en Mussolini geskryf en hoe hulle dit as vanselfsprekend beskou het dat hulle oor vroue se “lot en leefwyse” kon beskik.94
Sy het nooit gehuiwer om ook mans van aansien aan te vat nie. Toe Langenhoven geagiteer het dat vroue nie tot die regsberoep toegelaat mag word nie, het M.E.R., self die eerste vrou in “’n mannelike werkkring”, dit nie sonder meer aanvaar nie. In maar haar tweede rubriek – dus nie suutjies trap vir die manlike owerstes nie, ondanks haar “aanvaarding” van die redakteur se bevel dat sy haar nie met politiek moet bemoei nie – bespreek sy Langenhoven se argument breedvoerig, en kom dan met haar teenargument: “Die ernstigste beswaar egter teen die toelaat van vrouens, nie alleen tot die regtersbank nie, maar tot enige werkkring waar eers mans alleen was, is dat die vrou die man uitstoot – en wat word van die mans?”95
Die joernalis P.A. Joubert meen dit het moed gekos, “want Langenhoven was die mees gevierde volkskrywer van die tyd en was ’n gedugte debatteerder”.96 Sy het ’n paar keer met Langenhoven gebots – ’n effense “waagstuk” juis omdat Langenhoven so geliefd was. Hy het selfs een keer ’n “onvriendelike opmerking” oor vroue teruggetrek.97
In haar verdediging van vrouebelange het M.E.R. “te velde getrek teen sake soos ongelyke salarisse vir mans en vroue en ook teen optredes wat vandag belaglik lyk, soos die voorstel van ’n kerklike liggaam wat wou hê dat onderwyseresse afgedank word as hulle in die openbaar rook”.98 In die tydskrif Sarie het sy in 1950 op 75 geskryf dat dit nie ’n geval is van vroue wat, soos sommige mans beweer, windmeules soek om te bestorm nie. Sy skryf: “[S]olank die mans … vir vele duisende vroue vir dieselfde werk minder betaal as vir die mans – hoe kan ons oortuig word dat ons met ’n windmeule te doen het?”99 En as die jong mans by Die Burger soms gedink het dat sy die feminisme “bietjie te dik” aanmaak, kon hulle nie “bra ’n antwoord op haar streng beredeneerde betoog” vind nie, skryf Die Burger se taalghoeroe Louis Hiemstra.100
Later verwys sy in haar outobiografie na een van haar rubrieke van 1922: “Baie mense is geneig om die hele vrouebeweging as sondig te bestempel. Maar dit is nie; dit is net so min sondig as die oorloop van ’n dam wat te vol geword het.”101
Na M.E.R. se vroueregtebewussyn verwys ook Aucamp as haar “geslagspartydigheid”.102 Hy skryf dat dit “veral haar romans skeefgetrek het: nêrens is daar ’n sterk, intellektuele mansfiguur wat die eweknie van sterk vrouefigure is nie”. Steyn verwys ook na haar vroulike karakters en dat dit opvallend was dat “die sterkste en mooiste karakters vroue is”.103 Hy sê sy het in haar koerantstukke “nogal maklik ’n stekie na die mans se kant gegee”.
Hy meen dit kon dalk “amper-amper” grens aan “vrouechauvinisme”. Sy skryf byvoorbeeld op ’n keer oor rook. Sy was nie gekant daarteen nie (dit was toe nog nie bekend as gesondheidsrisiko nie), maar het gemeen vroue is daarbo verhewe: “En die rookgewoonte is darem maar nie sindelik nie. En bo alles kan ’n mens nog ’n bietjie kinderagtigheid aan ’n man toestaan, omdat hy eenvoudiger van aard is as ’n vrou; maar die vrou wat ’n kind moet lei en grootmaak – sy behoort nie aan ‘infantilisme’ te ly nie.”104
Dié amperse “vrouechauvinisme” blyk ook uit latere korrespondensie. In ’n brief aan Van Reenen in 1964, gedateer 27 September, kry sy haar stekie in: “Sê vir Alba ek kry op 25e haar brief gedateer 16e; seker aan ’n mansmens toevertrou om te pos.”105
As “vroueredaktrise” het M.E.R. op verskeie terreine pionierswerk gedoen. Een daarvan was as kampvegter vir bewaring. In die Steyn-biografie word verwys na hoe sy haar redaksionele kolomme gebruik het om die bewaring van fynbos in die Wes-Kaap te bevorder:
“Om die kweek van veldblomme aan te help, het sy met ’n ruilkolom uitsluitend vir Suid-Afrikaanse veldblomme begin. ‘As daar dan, net om ’n voorbeeld te gee, ’n vrou is wat in ’n vygiewêreld woon, sê bv. Ladismith of Montagu se distrik, en sy wil klossiebolle, of gousblomplantjies hê, sê nou van Tulbagh, of tjinkerintjees van Darling, dan skryf sy aan ‘Vrouesake’ … en sy sê wat sy wil hê, en wat sy daarvoor in ruil sal gee. Dan gee ons van tyd tot tyd in hierdie kolom ’n lys van name, met melding van wat verlang word en wat aangebied word.”106
Dieselfde het gegeld vir taal en kultuur. M.E.R. se bydrae tot die ontwikkeling van Afrikaans – met dat die taal saam met die media ontwikkel het – moet ook nog verreken word. By Die Burger moes M.E.R. kreatief wees – ook met die Afrikaanse taal wat toe nog nie eens amptelike status gehad het nie. (Die Burger se eerste Afrikaanse uitgawe was in Januarie van haar aanstellingsjaar, 1922.) So is die woord “toebroodjie” vir sandwich uitgedink. “Ek het gedink aan ‘toe tertjie’ teenoor ‘oop tertjie’ en toe maar die toebroodjie-woord in my artikels gebruik. Dit het posgevat. Almal was bly om ‘sandwich’ na sy eie taal te laat vaar.”107
Hoewel Die Burger se vroueblad ruimte aan modes gegee het, het M.E.R. tog ook “sporadies” anti-mode-rubrieke laat verskyn. Van Reenen self het dit later beskryf as ’n “fris veldwind [wat] die chiffonnetjies en violetjies kom deurmekaar jakker” het.108
As joernalis het M.E.R. ’n tradisie van uitnemendheid begin en “die standaard gestel” vir almal wat ná haar gekom het. Die digter W.E.G. Louw het van haar gesê: “Daar is maar een soos sy. En sy is volgens elke maatstaf wat ek ken, ook gróót.”109
Dit is vanselfsprekend dat sy ’n groot invloed sou hê op die geslag vroulike joernaliste ná haar. M.E.R. was inderdaad mentor vir haar groep Kaapse kinders: onder andere die drie joernaliste Van Reenen, Alba Bouwer en Audrey Blignault. Bouwer sou die eerste vroulike adjunkredakteur van ’n Naspers-tydskrif, Sarie, word, en Blignault het jare lank ’n rubriek
