dat haar vader sou sterf nie … Sy het ’n plaas geërf wat al byna ’n eeu in besit van haar familie was. Sy moes eenvoudig boer om die plaas te behou.” Van Reenen was nog nie 30 toe sy die plaas moes oorneem nie. “Dit was harde werk,” sê sy in die Sarie-onderhoud, “maar nie moeilik nie.”
Tog het sy in dié tyd steeds vryskutwerk gedoen.70 In ’n brief aan Van Reenen, gedateer 27 April 1952, skryf M.E.R. oor die verlies vir die joernalistiek, en verwys na ’n berig oor die beroemde Lombard-vierling van daardie tyd oor wie Van Reenen kort voorheen met soveel genoegdoening gerapporteer het. Sy verwys ook na vryskut-moontlikhede wat Phil Weber, toe redakteur, hopelik vir haar reël: “Toe ek die stukkie oor die 4-ling nou die dag lees … toe dag ek nee, as Rykie weg gaan plaas toe, kan sy die 4 darem nie so los nie. Wie anders kan so met hulle werk? Die kinders sal kwyn. Maar Phil het seker met jou vir los werk gereël: en jy sal ook nie jou hande daarvan kan af hou nie.”71
Self skryf Van Reenen in Mei daardie jaar aan M.E.R. oor hoe mooi dit op die plaas is: “Op die plaas begin dit nou groen word. Dit voel my sommer of my swaarmoedige ou bankbalans ook asemskep en moed kry. Die nuwe kontoervore hou. Die oubaas op die plaas het nou die dag so ’n mooi reguit nuwe kampdraad getrek dat ek hom sommer liewer het.”72 Die versugting aan die einde van die brief bevat reeds ’n Rykie-stylkenmerk, naamlik om ’n anderstalige nuanse in te bring: “Miskien sal ’t eind nog zalig zijn.”
M.E.R. het eers ’n rukkie ná Van Reenen se pa se afsterwe van sy dood verneem. Op 18 Julie 1953 skryf sy: “Hendrien [Lambrechts73] skryf dat jy aangaan met die boerdery: daaroor is ek bly, want hoe swaar die alleen aangaan ook sal wees, seker sal wees, lê die koers vir jou – soos altyd vir die een wat agterbly – in die aangaan. Wat soms lyk of dit ’n mens wil doodmaak, dit is wat jou aan lewe hou, die uithou en aangaan. En as jy kan aangaan, al was dit net vir eers, met wat jou vader geskep het, dan het jy hom ook nie werklik verloor nie. Maar dit sien ’n mens nie meteens nie.”74
Die boerdery op Waterkloof was gemeng – skape, wingerd, graan en melk – “die soort wat jou nooit vakansie laat hou nie”.75 Die diere was blykbaar nooit ’n probleem nie – buiten dat sy “hopeloos te lief vir hulle geword het”, in so ’n mate dat sy, in haar eie woorde, “gehuil [het] as die skape se wol verkoop moes word”.
“Om nie eens te praat van die verdriet as die bulkalfies slagplaas toe moes gaan nie,” skryf Van der Vyver. “Maar dit kon nie anders nie. Die hele plek kon nie vol bulle wees nie. Nie as jy ’n melkboerdery aan die gang probeer hou nie.”
Van Reenen self het gesê twee dinge het teen haar getel toe sy skielik moes gaan boer: Sy het niks van geld geweet nie, en net so min van masjiene.76 Haar belangrikste gids was ’n “dagboek wat haar pa jare lank gehou het, soos haar oupa vóór hom, en waarin noukeurig aangeteken is wanneer wát elke seisoen op die plaas gebeur het”.77 Tot Van Reenen se eie geboorte, sê sy, is in 1923 “so tussen die lammers en die graan” in haar pa se dagboek genoem.78
Sy het blykbaar “hoofsaaklik geprobeer om dieselfde dinge op dieselfde tyd te laat gebeur”. Helaas, die realiteit was dat sy met “haar manier van boer” nooit sou geld maak nie, maar minstens het sy die plaas tien jaar lank solvent gehou, skryf Van der Vyver – vyf jaar daarvan as heeltydse boer, die tweede vyf deeltyds. Sy het dit “as die grootste prestasie van haar lewe” beskou.
Tydens haar tyd op die plaas het sy ook deeltyds onderwys gegee. Soos Anneke van Niekerk dit stel, omdat dit “skraps gegaan het met die boerdery het sy ’n pos aanvaar as deeltydse onderwyser in Latyn en Afrikaans aan die hoërskool”.79 Daar is talle anekdotes oor haar tyd as onderwyser. Een lui dat toe haar bakkie een oggend nie wou vat nie, sy, tot groot vermaak van die skoolkinders, op haar trekker by die skool opgedaag het.80 Op ’n ander dag weer het sy die leerlinge van die laaste klas op ’n Vrydag op die bakkie gelaai, met hulle ingejaag Kaap toe, “Tafelberg uitgeklim, afgeklim en teruggejaag Malmesbury toe, net betyds vir aandete”.81 Anneke van Niekerk som dié episodes op: “Dit was die soort mens wat Rykie van Reenen was: spontaan, ongewoon, onkonvensioneel, avontuurlik.”
Hierdie tydperk het ook ’n rykheid van korrespondensie tussen vriende en kollegas opgelewer.82 Haar heerlikste herinneringe het met haar werkers te doen. “Jy word intiem by hulle betrokke. Jy deel geboortes en siektes en wel en wee.”83 Boshoff onthou “die tyd toe sy in die Swartland probeer boer het, het baie van haar bure kopskuddend toegekyk hoe sy glad te veel met haar bakkie arbeiders rondry om teen die buurplase rugby te speel”.84
Hy haal ook aan uit ’n brief wat Van Reenen aan “Daantjie” van Niekerk geskryf het: “By my op die plaas. Nuwe divertissement is my manne se voetbalspelery. Ons het nou vir hulle regte rugbytruie gekry … Tot dusver is nog net een drie teen hulle aangeteken. Ek vertrou die vrede nie, maar hulle sweer hoog daar was geen kierang nie.”85
Boshoff skryf verder: “Haar Latyn-gee … het weer ten einde gekom toe sy en die matrieks deur die klaskamer se venster gespring het. Die ontnugterde skoolhoof het nou nie juis gedink dis ’n ‘klassieke’ optrede nie.” Hy onthou dat dit matriekmeisies was, en dat ná die nodige stappe “die skool toe weer sonder ’n skaarse Latyn-onderwyser” was – “en sy nogal met ’n MA”.86 In die tyd toe Van Reenen Afrikaans en Latyn aan die hoërskool gegee het, het “die kinders gesê hulle het nog nooit sulke opstelonderwerpe gekry soos toe nie”.87
Van Reenen was egter nie so vaardig op die landbou-akker as op die woordakker nie. Anneke van Niekerk beskryf dié fase in Van Reenen se lewe: “Ongelukkig vir die Suid-Afrikaanse landbou, dog gelukkig vir die joernalistiek, het Rykie nie goed gevaar as boer nie.”88
In Junie 1958, weer heeltyds terug by Die Burger maar steeds deeltyds boer, met waarskynlik die Swartland gróén van die vroegwinter se jong graan, skryf Van Reenen aan die Van Niekerks, toe in New York: “By my op die plaas gaan dit vreeslik groen en taamlik goed.”89 Die volgende paragraaf gaan egter voort met: “Finansieel gaan dit natuurlik nie so erg klopdisselboom nie. Eheu.”
In ’n brief twee maande later skryf sy: “Dis vreeslik mooi op die plaas nou + nieteenstaande al die droogtebedreigings lyk die gesaaides baie mooi. Ek het nou pas vanmiddag die hele spul deurgeloop. Wie weet, is ek a.s. jaar solvent + oor nog ’n jaar in New York. (Ek hoor jou, Van Reenen.) Die lupiene is tog ’n aanwins vir die land – afgesien van markwaarde, grondverbetering, wat ook al: nou een hele helfte plaas in blom soos ’n vér dam water van die bloulupiene. Ek het vanoggend die eerste kalkoentjie van die jaar ook gekry. ‘The spring is (amper al) sprung!’”90
Die verantwoordelikheid van die familieplaas, haar verskeurdheid tussen haar liefde vir die joernalistiek en die plaas, en komplekse persoonlike verhoudings het in dié tyd ook ’n geweldige tol geëis op haar gesondheid. Uit briefwisseling tussen byvoorbeeld M.E.R. en haar Kaapse kinders blyk onder meer kommer oor Van Reenen wat haar oorwerk en wat “haarself gaan uitbrand” te midde van die versorging van haar ma ná haar pa se dood, die plaas, haar werk en ander aansprake op haar tyd.
Sy was toe reeds ook bevriend met die befaamde dr. Petronella (ook Nell of Nan) van Heerden, eerste Suid-Afrikaanse vrou wat ’n mediese dokter geword het, en ook eerste Suid-Afrikaanse vrou wat as ginekoloog gespesialiseer het. Van Heerden is ’n pionier in vele opsigte en word beskryf as “a remarkable woman who forced her way through many gender barriers of her time. In different ways she paved the way for generations of women after her. Her accomplishments as a woman in the field of medicine and specifically gynaecology were way ahead of her time. She also made a valuable contribution to Afrikaans literature, especially in the field of autobiographical writing, shedding light on historical processes.”91
Van Heerden was ook die eerste Suid-Afrikaner wat haar proefskrif in Nederland in Afrikaans sou skryf. Sy was ook bekend daarvoor dat sy haar borste en haar baarmoeder verwyder het weens ’n familiegeskiedenis van kanker,92 en het manspakke gedra.
Só
