Dorie paspoorte en is ons plek op die vliegtuig bespreek. Ons is skaars ’n maand in die losieshuis in Londen, toe stuur hy vir my ’n vliegtuigkaartjie Griekeland toe.
Sy ouers bly ’n uur se ry van Athene af, in ’n klein gorjó. Small village, sê die man. Hulle onderdak is niks meer as ’n groterige kaia nie, hulle meubels oud en karig. Die geyser het nie ’n termostaat nie. Dit word aangeskakel vir warm water in ’n primitiewe stort, ’n uur later word dit afgeskakel.
Sy ma trippel heen en weer op kaal voetjies wat lyk asof hulle nog aan ’n tiener behoort. Die ou mense is vriendelik, arm maar vergenoeg. Hulle dra my op die hande, ook sy broers en hul vrouens.
In ’n liefdevolle, troostende gebaar word ek elke tweede dag na die kerkie geneem om vir Laki ’n kers op te steek. Eers is dit net sy besorgde hand wat aan my arm of rug vat, toe my hand vashou, toe vir my vashou.
Drie weke later raak ons verloof.
Alles so informeel, so vinnig. Hy kap met die mes op die tafel waar die hele familie en ’n klompie vriende bymekaar is vir middagete. Hy vat my hand met groot gebaar, glimlag mooi, en voor ek kan protesteer, steek hy ’n ring aan my vinger. “I always look after you,” sê-vra hy die jawoord.
Sommer net so, voor die hele familie.
Ek het dit nie verwag nie, kyk grootoog na die troupand, na die baie oë wat op my rus.
’n Stilte sak om ons neer, asof die mense asem ophou. Hulle wag vir my antwoord, en ek besef dit moet in Grieks wees, almal moet kan verstaan. In my kop flans ek die woorde saam.
Griázome keró. I need time, pleit ek saggies.
Almal knik instemmend. Natuurlik het ek tyd nodig, dis te verstane.
Oupa Janos hou sy glas omhoog. Ek het ’n seun verloor, maar ’n dogter gekry. Dankie, Patoela.
Daar is geen twyfel dat hy die regte man vir my is nie. Geen twyfel oor my gevoel vir hom of sy liefde vir my nie. Sy woorde drup soos heuning van sy mooi lippe, sy aanraking is sag en innig. Balsem vir ’n siel wat nog rou en ’n ander se aanraking onthou.
Ek luister na hom terwyl hy gesels met sy broers en vriende, die stem soms hard en opgewonde, tog anders as Laki wat selde sy stem verhef het, selfs in die geselskap van ander Grieke.
Is ek ’n verraaier? wonder ek stilletjies. Nee, kom die antwoord, is hy dan nie ’n stukkie van Laki se vlees nie? Is die bloed in sy are dan nie dieselfde as Laki s’n nie? Sou Laki nie bly wees as hy kon sien . . .
Nee, ek is seker. God het Laki aan my teruggegee, en aan hierdie geluk sal ek vashou. Woorde ontbreek my om my dankbaarheid uit te spreek. Net God weet.
Die tyd wat ek nodig gehad het en wat almal my gegun het, hou net ’n paar minute. In die loomheid van die Griekse herfsmiddag vier ons die verlowing. Altans, die familie vier die verlowing. Psári en karpóézi. Vis op die kole en waatlemoen vir nagereg.
Dan kom die bíra, óúzo en krasí in oorvloed te voorskyn, en my aanstaande skoonfamilie en nuutgevonde vriende sing tot die oggendure, tot ek nie meer my oë kan oophou nie.
Skoonma Soela vee trane af en soen my en vee weer trane af. Sy hou my hand vas en lag as sy na die ring kyk. Dan wys sy na haar swart gewaad en huil van nuuts af.
“My dear brother-in-law, your grandmother’s wedding ring is not engagement ring,” maak Irini later beswaar, wys hom die vinger. Die ander stem saam.
“Diamond,” sê Panos en hou sy duim en wysvinger omhoog om die grootte van die diamant aan te dui wat hy moet koop. Die mense lag.
Skoonma Soela beduie na haar hand.
Irini leun na my kant toe. “She says she is still waiting for her engagement ring.”
Oupa Janos maak ’n handgebaar asof hy ’n vlieg verwilder. “Ásto! Ásto tóra!” roep hy uit. Los dit nou. Sy kinders lag kliphard.
Met herinneringe van hartseer in my kop en emosies van geluk in my hart word ek meegesleur. Daar is nie meer omdraaikans nie.
My kop knik teen sy skouer en hy neem my en lê my neer op die ysterbedjie met die dun matrassie in die voorhuis.
Ná ons verlowing neem hy my nooit weer om ’n kersie vir Laki op te steek nie. Tóé die knippie twyfel.
’n Week later bel Kay om te sê antie Maggie, wat my kleintyd aangeneem het ná my ma se dood, het skielik siek geword. Ek klim inderhaas op ’n vliegtuig, terug Suid-Afrika toe.
Maggie se beroerteaanval laat haar gedeeltelik verlam. Ek, Kay en mevrou Soes, in wie se losieshuis Maggie bly, kyk om die beurt na haar. Enige planne van emigreer word vir eers on hold gesit en ek begin werk soek. Maggie het 24-uur-sorg nodig en ek werk net ’n paar uur soggens, vir ’n klein salaris.
My verloofde bel my dikwels. Moenie terugkom nie, sê hy, moet ook nie Engeland toe gaan nie. Hy het aansoek gedoen om na Suid-Afrika te immigreer. Daar is nie werk of geld in Griekeland nie. Kosta het gesê hy kan vir hom ’n werk organise deur ’n contact op die Railways.
Ek voel skielik verskrik. My verlede die vlieg in die salf.
Kleurling is ek gebore, en as Kleurling is ek grootgemaak. My oumas aan beide kante bruin, my oupas al twee wit.
Met my bruin ouma Appels se troue met wit oupa Fourie het hulle naderhand deurgegaan as wit mense en is as sulks aanvaar. Daardie jare was mense nie so behep met die kleur van jou vel nie, so het Dadda altyd vertel.
Maar oupa Fourie was skaam en kwaad toe hy hoor my dadda sleep vlerk by ’n Kleurlingvrou, Nel Wernich. Toe verander Dadda sy van om my oupa die skande te spaar, en verklaar onder eed hy is Willem Adrian Peters, ’n Kleurling.
Jare later het ek uitgevind van my twee wit oupas. Met dié was dit nie moeilik om my te laat herklassifiseer van bruin na wit nie. Kosta ken my geheim, hy weet van my aansoek vir die witpapiere sodat ek en Laki kon trou. Ons het ’n goeie verhouding, soos broer en suster. My vriende is sy vriende, vriende soos Lettie.
In my binneste het ek ’n worstelstryd gevoer: moet ek my verloofde sê? As hy vir Maggie sien, sal hy weet. As hy my broer sien, sal hy weet. Laki het my so aanvaar, ek is seker hy sal my ook aanvaar. Later berus ek my daarin. Is hulle dan nie broers nie?
’n Paar weke ná my aankoms in Suid-Afrika, en ’n week voor sy aankoms, sterf Maggie. Al die mense van die losieshuis is by die begrafnis. My broer Stewie kom van Pretoria af, saam met twee maters wat hom bring. Kay bring ook twee maats, kennisse van Maggie. Ons staan twintig stuks om die kis wat stadig wegsak.
Die Kleurlinge trek los en sing die een mooi liedjie ná die ander, en nat sakdoeke word weer en weer uitgehaal. Ek en Stewie hang aan mekaar, dis die eerste keer in ’n baie lang tyd dat ons mekaar weer sien.
Dorie moes ook hier gewees het, sê Stewie.
Engeland is ver om te kom vir ’n begrafnis, verdedig ek.
Ons suster moes ma’ gekom het, sê Kay ook.
Toe huil ons weer saam oor Maggie.
My grootmaakma, vanaf my agtste jaar. Ek is die jongste van vier en my pa het destyds nie kans gesien om my so klein sonder ’n ma te
