Lane in Mayfair waar hy jare daarna steeds in dieselfde suite sou tuis gaan – net soos hy baie jare ’n kliënt by dieselfde bank, Volkskas, en dieselfde versekeraar, Sanlam, sou wees. As dit die geval sou wees dat hy Rothman nie binne daardie vier dae kon spreek nie, sal hy moet omdraai.
Daarop kyk Rothman weer na sy dagboek en sê dieselfde middag om vieruur is in orde.
Die ontmoeting met Sydney Rothman is in vele opsigte ’n waterskeidingsgeleentheid. Rupert sluit met Rothmans of Pall Mall ’n ooreenkoms om Rothmans se handelsmerke in Suid-Afrika te vervaardig in ruil vir tegniese kundigheid.
Dié ooreenkoms word met ’n handdruk beklink; die kontrak is eers drie jaar nadat die eerste sigarette in 1948 van die fabrieksvloer in Paarl gekom het, formeel onderteken.
Rothmans word die maatskappy by wie Rupert sy tegniese advies kry. Tipies van die egte entrepreneur ontsien hy geen moeite of koste om die regte advies in te win nie. Mense wat sy eie ondernemingsvermoëns kon aanvul, word aangestel en netwerke vroegtydig opgebou.
Die tegniese advies van Rothmans is goud werd. Want Sydney Rothman het diep wortels in die tabakbedryf gehad. Sy vader, Louis, ’n Russiese Jood wat in Kiëf in die Oekraïne gebore is, begin op vroeë ouderdom werk in ’n sigaretfabriek wat aan s´y vader en oom behoort het. Louis Rothman, wat tabak geblinddoek kon beoordeel deur daaraan te ruik en te voel, het egter nie van die tsaristiese Rusland gehou nie. Hy vertrek in 1887 op agttienjarige leeftyd via Wene na Londen, waar hy in ’n sigaretfabriek gaan werk.
Teen 1890, voordat hy 21 was, maak hy saans en oor naweke sigarette wat hy uit ’n klein tabakwinkel in Fleet Street verkoop. Hy verskuif in 1900 na Pall Mall. Die naam Pall Mall is afgelei van pelle melle, ’n Franse spel wat aan die hof van Lodewyk XIV van Frankryk gespeel is. Rothmans het wêreldbekend geword danksy onder meer joernaliste wat die sigarette na die buiteland geneem het. As innoverende kleinhandelaar het Rothman die handelsmerk Pall Mall geregistreer en boonop mentolsigarette uitgevind. Koning Eduard VII het hom in 1905 ’n koninklike bevelskrif gegee – “By appointment to His Majesty the King” – en Rothmans is in 1929 op die Londense aandelebeurs genoteer. Die mediabaas lord Northcliffe was ’n gereelde kliënt, so ook die Britse premiers Lloyd George en Winston Churchill en koning Alfonso van Spanje.
Louis Rothman se seun Sydney het in 1919 as vakleerling tot sy vader se onderneming toegetree en in 1923 ’n vennoot geword. Hierdie seun van ’n Russiese immigrant, deurwinter in die tabakbedryf, speel ’n belangrike rol in Rupert se opmars deur die nywerheidswêreld.
Die terugvlug na Suid-Afrika duur nog langer as die heenvlug, bykans veertien dae. Die vliegboot het op die Nyl ’n ongeluk gehad, sy rug het gebreek. Die passasiers moes toe ses dae in Khartoem in die Soedan sit en wag voordat hulle na Kaïro kon terugkeer. Op die DC3 bestaan die vliegtuig se romp net uit onbedekte metaal, sonder enige isolerende bedekking, en Rupert kry so koud dat hy sy bene met koerantpapier moes toedraai. Hy kry wel ’n bevrore suurlemoen in die hande waaraan hy suig, en dit laat sy naarheid verdwyn – wat hom laat besef dat sy vlugsiekte aan te veel gal te wyte was.
In Kaïro aangekom, hoor hy dat daar nie plek op ’n vlug na Suid-Afrika is vir die volgende week nie, ook nie vir die volgende twee weke nie, dalk oor twee maande. Slegs hoëlui soos generaals kon voorkeur kry – en hy was geen generaal nie, net ’n jong Afrikaner in Kaïro.
Wat nou gemaak? Hy onthou dat die dame agter die toonbank van die lugdiens nie meer te jonk is nie. Terwyl hy deur die strate van Kaïro stap, sien hy die mooiste rose wat hy nog in sy lewe aanskou het. Hy koop dadelik ’n groot bos rose en laat dit aan haar stuur. Die tikkie beïnvloeding was wel ietwat stout, maar toe hy by sy hotel aankom, wag daar ’n boodskap van die lugdiens.
“Ek moet sê, ek was op die eerste vliegtuig terug,” vertel hy later aan ’n groep geamuseerde Pretoriase handelstudente, sekerlik ’n wenk dat ’n galante gebaar in die sakelewe gunstige gevolge kan hê.
Die pad van die Rembrandt Groep was in die stigtingsjare nogtans allermins met rose besaai.
Ná TIB se flotasie, waarin aandele van 10 sjielings teen 12s 6p uitgereik is, had Rupert-hulle £120 000 kontant in die bank voordat hy vir ’n maand weg is na Londen. Hy spreek af dat enige finansiële aksies ná die beursnotering deur enige twee van drie direkteure van TIB – hyself, sy studentevriend Dirk Hertzog en Fritz Steyn, toe ’n prokureur in Johannesburg – goedgekeur moes word.
Terug op kantoor in Johannesburg laat weet Jan Hurter, rekenmeester en later besturende direkteur van Volkskas, dat Rupert hul rekening by Volkskas moet aansuiwer. Toe Rupert verbaas sê dat hulle £120 000 in hul bankrekening het, antwoord Hurter dat aandele teruggekoop is en dat daar ’n groot debiet is.
Rupert was verstom en wou onmiddellik van Hertzog weet of hy daarvan bewus is. Hy sê toe nee, hy is nie geraadpleeg nie. Dit blyk toe dat Steyn aandele wat kort tevore teen 12s 6d uitgereik is, op aanbeveling van die borgmakelaar teen 16s 3d teruggekoop het om die prys te ondersteun – glo om die Afrikaanse prestige te handhaaf!
Rupert kon dit net as “die louterste kaf” bestempel. “Die prestige was dat jy die maatskappy daarstel en die prestige is dat jy goeie sake doen.”
Die maatskappy was nie insolvent nie, maar dit was ’n groot terugslag. Dit het lank geduur om die oortrokke rekening aan te suiwer. Agterna sê Rupert filosofies hy het daar ook ’n groot les geleer: “sorg dat jy die regte advies kry”.
Een belangrike gevolg van die teenspoed was dat Rupert-hulle in 1946 ’n tweede beleggingsmaatskappy, Tweede Tegniese en Industriële Beleggings (later herdoop tot Tegniese Beleggingskorporasie ofte wel Tegkor), gestig het. Dit was weer eens sy eie vindingryke plan om kontant in die kas te kry en om TIB te help om sy verpligtinge rakende die opname van verdere aandele in Distillers na te kom. Verspreide beleggings word gemaak in tabak (Voorbrand en Rembrandt), wol (Wolgroeiers Afslaers Beperk), koffie en tee (Theal Stewart en Biesheuvel Eiendoms Beperk) en steenkool (Klipfontein-maatskappyegroep, waarvan aanvanklik geskerts is dat daar baie klip maar min steenkool in daardie myn is en dat dit eerder Koolfontein se klipmyne moet heet).
Uit TIB en Tegkor ontwikkel ’n piramidestruktuur waardeur die Ruperts en Hertzogs die beherende belang oor die hele groep verkry. Rembrandt Beherende Beleggings, waarin Tegkor ’n belang van 40,6% gehad het, hou ’n belang van 51,1% in die Rembrandt Groep Beperk.
Heel boaan die piramide verskyn die Rembrandt Trust (Eiendoms) Beperk, waarin die Hertzogs eintlik ’n taamlike klein belang van 5,6% gehad het, teenoor Anton Rupert se leeueaandeel van 80 tot 90%. Die Rembrandt Trust word die basis van sy rykdom, maar ook die rede waarom hy in later jare omtrent geen aandele op die ope mark gekoop of verkoop het nie, want hy het geredeneer dat enigiets wat hy sou doen, die mark kon beïnvloed.
Van 1945 af is hard gewerk aan die totstandkoming van Rembrandt. Die volgende jaar, 1946, trek die Ruperts na Stellenbosch, waar hy aanvanklik naby Distillers se bedrywighede sou wees. Sy sekretaresse, Sandra van Eck (Pienaar, gebore Du Preez), ’n Krugersdorper wat op 18 September 1945 in Johannesburg vir hom begin werk het met ’n salaris van R27,50 per maand – ’n “groot verhoging” teenoor die R20,50 wat sy by Fritz Steyn se regsfirma verdien het – beskryf die trek na Stellenbosch in ’n geskrif oor daardie dae.
“Alles was nie maanskyn en rose nie, maar ons was ’n baie gelukkige personeel,” vertel sy oor die twee kantore op die tweede verdieping van die Volkskasgebou in Johannesburg. “Ons het geen geriewe gehad nie. Ek moes kantore uitvee, koppies in ’n kommetjie was, vadoeke was, tee maak, ons voorraad aankoop, ens. En ai, wat ’n rotte-, muise-plaag – ons kos kon nooit onbewaak gelos word nie, anders moes ons honger ly.”
Toe
