style="font-size:15px;"> Die Romeine het die antipodes beskou as die mense wat aan die ander kant van die wêreld gewoon het. Maar soos gewoonlik het die Grieke die saak raakgevat: daardie knape se voetsole kyk na ons s’n (anti “teenoor” + pous “voet”), dus ’n teenvoeter in die letterlike sin van die woord.
Antwerpen — Belgiese hoofstad van die Antwerpen-provinsie aan die Schelderivier
Die stadswapen van Antwerpen vertoon ’n kasteel met ’n hand aan weerskante wat van die arm afgesny is en daarom word volgens oorlewering gesê dat die plek se naam eintlik “hande weggooi” beteken. Volgens oorlewering het die reus Druon Antigoon eeue gelede daar gebly en die regterhand afgekap van skippers op die Schelderivier wat nie die belaglik dure tolgeld kon betaal nie (wat’s nuut?). Dié hand is dan in die rivier gegooi. Antwerpen sou dan opgemaak wees uit die hant + werpen “gooi”. ’n Romeinse soldaat, Silvius Brabo, het die reus tot ’n tweegeveg uitgedaag en hom van sy eie medisyne laat proe deur sy hand af te kap en in die rivier te gooi. Dit was die einde van die reus se tirannie. (Die Brabofontein voor die stadhuis beeld dié legende uit.) Lekker storie, maar volgens ander bronne ’n samestelling van aan ‘t werf (kaai), dus die stad wat aan die kaai begin het. Ook dit lyk na versinsel: die Franke en Friese het waarskynlik die naam aan die stad gegee, bestaande uit die Germaanse anda “teen” + ’n selfstandige naamwoord uit die werkwoord werpen “gooi”. Dit sou dan verwys het na ’n gebou wat teen iets of iemand opgerig is – miskien ’n voorloper van die negende-eeuse kasteel aldaar, die Steen.
apokalips — openbaring of voorspelling
In die Odussee van die Grieke digter Homeros (8ste of 7de eeu v.C.) het Kalipso, die dogter van die reus Atlas, ’n towersluier aan Odusseus gegee waarmee sy gehoop het om hom by haar te hou. Na sewe jaar het Zeus die god Hermes gestuur om die sluier te lig sodat die arme, uitgeputte man kon huis toe gaan. Haar naam is verewig in die apokalips wat kom uit Grieks apo “af” + kaluptein “bedek”. Die apokalips is dus eerstens ’n ontbloting van iets wat verborge is asof ’n sluier daaroor gelig is.
apokriewe — verdag, twyfelagtig
Hierdie boeke se oorspronklike naam beteken “verborge, geheim” omdat hulle in die geheim gelees is. Die leser sou in groot moeilikheid by sy kerk beland het as dit rugbaar geword het. Die kerk het hulle naamlik nie as geskik geag vir die lidmate nie. Een betekenis was “boeke waarvan die outeurs nie bekend is nie”. (Grieks apo “weg” + kruptein “wegsteek”) Aangesien hulle egtheid en gesaghebbendheid betwyfel word, word hulle in byvoorbeeld Protestantse kringe as nie deel van die kanon beskou nie.
arbiter — iemand wat ’n geskil besleg
Die Romeine het nie omgegee wat jy op ’n plek gaan doen of gedoen het nie: vir hulle was jy as arbiter net ’n reisiger (uit ad “om te” + baetere “kom, gaan”).
arena — strydperk
Die Romeinse strydperke was sandputte: die oppervlak was met sand bestrooi om die bloed op te vang, net soos eeue later saagsels in kroeë gebruik is om allerhande vogte (soos pruimtabakspoeg) onskadelik vir die skoensole te maak. (Latyn harena “strydplek, sandplek”)
Arktika — noordelike poolgebied
Dié koue plek se naam het die Romeine by die Grieke gekry waar arktos “’n beer” was. Dié beer was die konstellasie van die Groot Beer wat in die noordelike sterrehemel sigbaar was en die landstreek is daarna vernoem. Die naam kom uit Latyn arcticus wat “noordelik” beteken het.
arpeggio — akkoord waarvan die note opmekaarvolgend gespeel word in plaas van gelyktydig
Die Italiaans vir ’n harp is arpa en arpeggiare het gewoon, sonder tierlantyntjies, “op die harp speel” beteken. Enige perd by ’n harp kon dus ’n arpeggio voortbring. Eers later is die hedendaagse musiekterm daaruit gevorm met die opeenvolgende gepluk van die harpsnare ingedagte. Skelm, nè?
arriveer — aankom
Die woord kom uit Latyn ad “na” + ripa “kus” + appellere “bring/kom”. Die Romeine was te besig om oorlog te maak om die drie woorde te gebruik en het hulle toe saamgesmelt in arribare. Dit het spesifiek beteken om aan land te kom – nie net aankom nie. Arriveer was om uit die see na die kus of hawe toe te kom (veral ná ’n lang reis), wat ’n mens net met ’n boot kon doen. Jy kon vroeër dus nie met ’n kameel of trein arriveer nie, net met ’n skip of boot. Toe die woord die eerste keer in 1523 in Nederlands opgeteken is, was dit ook die eerste betekenis daarvan. Eers in 1540 kry ons dit met die betekenis “aankom in die algemeen”.
arsenaal — plek om ammunisie te berg
Die Venesiërs het vrede gehad met die woord as opslagplek, Vir hulle was dit ’n groot skeepswerf of werkplek in hul stad. Italiaans arzenale het dit uit Arabies gekry waar dit as dar as-sinah “huis waar iets gemaak word” beteken het.
asbes — onbrandbare minerale delfstof
Ongebluste kalk stoom as koue water daarop gegooi word: hoe meer water, hoe meer stoom. Dit het dus vir die Grieke gelyk asof die klip soos ongebluste kalk was: onblusbaar (a “nie” + sbestos “blus”). Dié oorspronklike benaming was eintlik ’n flater wat later ook nog verder gevoer is. Dit het die naam geword van ’n soort vlas wat dan nie sou kon brand nie. Plinius die Ouere het in die 1ste eeu die verkeerde stof die naam gegee.
Die gelag van die gode is volgens die Grieke digter Homeros (c. 8ste eeu v.C.) asbestos – onblusbaar omdat hulle die mens se sothede aanskou.
askeet — iemand wat hom afsonder en ’n streng, vroom lewe sonder enige sinlike genot lei
Kluisenaars is bekend daarvoor dat hulle hul afsonder van die wêreld – maar vroeër was hul eintlike taak om te oefen om die drange van die vlees uit te dryf. Die Griekse woord askein beteken “om te oefen” (soos atlete) en hoop dat die fisiese inspanning jou losse maar lekker gedagtes sou verdryf.
aspek — oogpunt
Ja, maar nie enige oogpunt nie – dié van die sterrekyker. Dit was vanuit dié een wat die Romeine die relatiewe stand van die planete beskou het (Latyn ad “om te” + specare “kyk”) en moontlik kon sien of hulle die volgende veldslag sou wen.
aspiek — gekruide vleisjellie om koue vleis- en ander geregte te laat styf word
Sommige mense sal liewer deur ’n adder gebyt word as om dié drillende, gekruide vleis- of ander soort jellie te eet. Hulle gevoel is in die kol – die woord kom van die aspis, ’n ander naam vir die adder. Die Franse is die skurk in dié gastronomiese verhaal: hulle het ’n uitdrukking: froid comme un aspic, dit wil sê koud soos ’n slang (’n koudbloedige dier). Hierdie (vir hulle) komiese uitdrukking ten opsigte van ’n vrou het die naam aspiek aan daardie koue gelatiengereg gegee. Gelatien self beteken “gevries” en gelu in Latyn is “ryp” (die koue).
aspireer → INSPIREER.
assassin — sluipmoordenaar
’n Assassin behoort eintlik nie gevrees te word nie – hy is maar net ’n hasjisj-eter. Genoem na die Persiese Nizari Isma’ili-sendeling Hassan ibn Sabbah (c. 1050–1124) wie se volgelinge se naam, die Hasjasjin, in die Alborzberge van Noord-Iran foneties tot assassin verdraai is.
Volgens
