O. Johansson, wat ook uit South Camp ontsnap het deur hom twee dae ná Janek se ontsnapping op dieselfde wyse op die strand te laat begrawe. Johansson was ’n sersant in die Skandinawiese korps en is vroeër by Magersfontein gewond en gevange geneem. Ná sy ontsnapping het pro-Boere hom in Kaapstad versteek.39
Die krygsgevangenes in Simonstad het daarin geslaag om die twee mans se afwesigheid drie dae lank geheim te hou tydens die aftelling van die name. Leendert Ruijssenaers vertel hoe hulle die Britse wagte in al twee daaglikse inspeksies geflous het: “Toe die sersant-majoor met die luitenant by tent nommer 1 verby was, het soveel mense as wat daar ontbreek het langs die tente gesluip na die plek van diegene wat gevlug het sodat die sersant-majoor tog die volledige aantal gevangenes gekry het. Later, toe dit uitkom, is soldate tussen die tente geplaas wat toegesien het dat elke man op sy plek bly totdat die inspeksie klaar was.”40
Toe die Caravellas sy anker lig om uit Tafelbaai te vertrek, het Janek en Johansson die Transvaalse volkslied gesing, tot die vermaak van die ander passasiers. Daar was Amerikaanse Iere op die skip wat hulle as lede van die Rooikruis voorgedoen het terwyl hul eintlike doel was om aan die kant van die Boeremagte te gaan veg. By Lourenço Marques het hulle die skip saam met Janek en Johansson verlaat en na Pretoria gereis.
Janek en Johansson se ontsnapping het die onversetlike krygsgevangenes wat agtergebly het met trots vervul. Soos een opmerk: “Die ontsnapping van ons Skandinawiese broers het ons baie moed gegee.”41 Die Britte het naarstiglik gesoek na tonnels en wegkomplekke waardeur die twee kon ontsnap het. Tente moes afgeslaan word. In die proses het die soldate afgekom op ’n pasbegonne tonnel in die slaghuis.42
In Pretoria ontmoet Janek en Johansson nog ’n Skandinawiër, Carl Hultin, die man wat van die Manila ontsnap het. Die drie het weer by ’n Boerekommando onder kmdt. Ferdinandus Potgieter van Wolmaransstad aangesluit en aan verskeie gevegte deelgeneem. Later het Janek van die ander twee verwyderd geraak. Verdere besonderhede oor hul betrokkenheid tot aan die einde van die oorlog is nie bekend nie.
Op 4 Junie 1900 is Janek na Pretoria gestuur vir mediese behandeling nadat sy lewer in ’n ongeluk beskadig is. ’n Muil het hom geskop toe hy die harnas van ’n kanonmuil wou verwyder. Hy is weer gevange geneem nadat lord Roberts se magte Pretoria ingeneem het. Nadat hy herstel het, is hy onder sterk geleide per trein na Kaapstad gestuur om weggestuur te word. In Bloemfontein is hy in die tronk toegesluit omdat die brug by Springfontein opgeblaas is en eers herstel moes word. In daardie stadium is die ander krygsgevangenes buite in die binnehof aangehou. In ’n nalatige oomblik is sy seldeur oopgelos en hy het die geleentheid aangegryp om uit te glip en met die groep gevangenes in die binnehof saam te smelt.
Die aand van 2 Julie 1900 is dié groep krygsgevangenes per trein na Kaapstad gestuur. Vroeër is die krygsgevangenes teen die tronkmuur laat staan en hul name afgelees. Die Britse offisier moes toe uitvind daar is 138 gevangenes, in plaas van 137, maar hy het die teenstrydigheid nie opgevolg nie, moontlik omdat dit swaar gereën het. By die stasie het dieselfde probleem opgeduik toe die gevangenes weer getel is. ’n Ingenome Janek skryf in sy herinneringe: “Waarskynlik het die offisier gedink dat die jas wat te lank is wel op die een of ander manier reggemaak sou raak, want hy het ons sonder meer in die kompartemente van die wagtende trein na Kaapstad laat stuur.”43
Janek het hom voorgeneem om by die regte geleentheid van die trein te spring wanneer die wagte in die vroeë oggendure die vasste geslaap het. Teen 02:30 het hy eers die kompartement se lamp afgeskroef om deur die opening op die dak te probeer kom. Toe dit blyk die gat is te klein vir hom het hy besluit om deur die venster te gaan. Hy het ’n kombers by ’n medegevangene gekry en dit om sy linkerarm gedraai om die impak van die val te absorbeer:
Die nag was so donker dat mens nouliks die naaste soldaat op die balkon kon sien. Die trein het met groot vaart gery, maar daar was geen keuse nie en daarom het ek die boonste slaapplekke vasgegryp en my met die voete vooruit na buite geswaai. Ek het met die arm op ’n los dwarslêer neergekom, enkele male omgerol en onbeweeglik bly lê.
Sekondes later het die trein verbygestorm en ek was vry, ten minste voorlopig. Eers het ek geglo dat my linkerarm gebreek is, maar dit was gelukkig nie die geval nie. My elmboog het hewige pyn veroorsaak en die arm het opgeswel. Origens was ek onbeseer.
Dit was bitter koud, alle struike was met ryp bedek; ek het koud gekry soos ’n hond, maar desondanks het ek ’n onbeskryflike gevoel van voldoening ervaar by die gedagte aan die provoos in Pretoria wat my so stellig ’n reis na Ceylon beloof het. Ek was egter nog ver van veilig.44
Janek het te voet aangesukkel en moes die Britse wagte by die brûe ontduik. Gelukkig kon hy hulle van ver sien vanweë die vure wat hulle teen die snerpende winterkoue gemaak het. By die klein stasie Nelspoort noordwes van Beaufort-Wes het die wagte hom egter raakgesien. Toe hy nie op hul bevele reageer nie, het hulle op hom geskiet, maar hom nie getref nie. By Rhenosterkop het hy die klein stasie aangedoen met ’n storie dat sy fiets gesteel is en dat hy om daardie rede te voet was.
Tydens sy verblyf in Pretoria het Janek van sy besittings wat hy voor die oorlog geberg het verkoop. Hy het ook voor die Britse besetting geld uit sy bankrekening getrek. Die geld het hy in ’n lyfband versteek waarop die Britse soldate nie afgekom het toe hulle hom gevisenteer het nie. Hy het gevolglik genoeg geld gehad om ’n treinkaartjie na Kaapstad te koop en oorvaartgeld na Europa te bekostig.
Op die trein na Kaapstad het hy met ’n Britse offisier en dié se vrou bevriend geraak. Dit het hom goed te pas gekom, want dit het gesorg dat mense minder agterdogtig oor hom sou wees. In Kaapstad het hy betreklik maklik ’n skeepskaartjie na Durban bekom, maar daar moes hy toe 14 dae vir die volgende skip na Lourenço Marques wag. Hy moes ook by die militêre owerhede aansoek doen vir toestemming om die skeepskaartjie te koop: “Hier moes ek ’n verskriklike kruisverhoor oor alles moontlik ondergaan, soos wie ek is, waarvandaan ek kom, waar ek die jongste tien maande gebly het, ensovoorts ensovoorts tot in die oneindige. Ek het my dapper gehou, dit wil sê ek het gelieg soos ’n kavalleriesoldaat en het met die sege en my kaartjie behoorlik gestempel daaruit gekom.”45
Daarna het hy ’n kakie-uniform gekoop en hom in die openbaar voorgedoen as vrywilliger van die Border Mounted Infantry. Dit het hom minder opsigtelik gemaak tussen die baie soldate in die stad. Toe dit in Lourenço Marques duidelik word dat die pad na Transvaal en terug na die Boerekommando’s versper is, het Janek besluit om na Swede terug te keer.
Kort ná sy aankoms in Swede in 1901 publiseer Janek sy ervaringe onder die titel Bland boer och britter, Skildringar fraan kriget i Syd-Afrika 1899-1900 (Onder Boere en Britte: beskrywings van die oorlog in Suid-Afrika 1899-1900), waarvan ’n groot deel in die beskrywing hierbo opgeneem is. Later keer hy terug na Suid-Afrika, maar min is oor dié interessante man se latere lewe bekend. Hy was in 1927 wel teenwoordig by die onthulling van die monumente vir die gesneuwelde Skandinawiërs by Magersfontein.46
Ontsnappings uit die Palace-hospitaal
Ernstig siek krygsgevangenes van die Simonstadse kampe en die transportskepe is gebring na die Palace-hospitaal in Simonstad wat vir dié doel in die ou barakke ingerig is. Etlike krygsgevangenes het die geleentheid gebruik om uit die swak bewaakte hospitaal te ontsnap.
’n Oorsese koerant berig oor een geval waar 12 Boerekrygsgevangenes probeer wegkom het, maar onsuksesvol was.47 Op 15 Julie 1900 slaag die 35-jarige Julius Monchts wel daarin om uit die hospitaal te ontsnap. Luidens ’n Britse verslag was hy ’n Switser of ’n Poolse Jood wat aan Boerekant geveg het.48 Monchts se naam kom voor op die naamlys van Boerekrygsgevangenes, maar geen verdere inligting kon opgespoor word oor wat daarna van hom geword het nie. Net meer as ’n week later, op 23 Julie 1900, probeer nóg ’n krygsgevangene, die 19-jarige Kina Lophus Lassen, ook uit die hospitaal ontsnap, maar hy is vinnig aangekeer.49
In ’n verslag oor die ontsnappingspogings vanuit die hospitaal kla kol. A.K. Wyllie oor die gebrek aan veiligheidsmaatreëls
