бемордан қаватлар ҳақида маълумот олгач, биринчи қаватда кимлар ётишини сўрайди: «Воҳ, биринчида буткул ўлаёзганлар. У ерда дўхтирларга иш қолмаган. У ёғи фақат руҳонийларнинг ташвиши. Яна гўрков-пўрков дегандай…
– Аммо биринчи қаватда касаллар жуда оз-ку, – Корте гапни бўлди, гўё у ўзини хотиржам қиладиган бу фикрини тезроқ тасдиқлатиб олмоқчидай эди, – деярли ҳамма хоналар беркитилган.
– Ҳозир, ростдан ҳам, озчилик, аммо эрталаб етарли эди, – нотаниш киши зўрға сезиладиган кулги билан жавоб берди, – дераза қопқалари туширилган хоналарда кимдир яқиндагина ўлган, бошқа қаватларда ҳамма қопқалар кўтарилганини кўриб турган бўлсангиз керак?» Шундан сўнг Жузеппеда ўлим ҳақидаги сирли тасаввурлар уйғонади, дардчил бир қизиқувчанлик билан биринчи қаватни кузатади, ундан узоқлигидан хотиржам бўлади.
Ҳикояда инсон табиатининг қизиқ бир жиҳатига эътибор берилади: инсон бир умр ўлимни кутади, лекин айни дамда унга йўлиқишини хоҳламайди. Ниҳоят, Жузеппе ўзи кутган, бироқ асло хоҳламаган – биринчи қаватга ҳам етиб боради. Дераза қопқаларининг тушиши ўлим онлари етиб келганлигини англатиши билан ҳикоя тугалланади. Ёзувчи қаҳрамонни қаватлар орасида саросар кездирар экан, шахс ва жамият ўртасидаги муносабатни акс эттиришга ҳаракат қилади. Персонаж ўлимининг сабабини ҳам мазкур муносабатдан излайди.
…адиб «Етти қават» ҳикояси қаҳрамони Кортенинг жамиятга ва шу орқали ўлимга нисбатан исён кўтаришига йўл қўйиб беради. Дино Буцатти учун ўлимнинг моҳияти эмас, қаҳрамоннинг унга муносабати муҳим. Биз ҳикояда Ғарбга хос фалсафий тасаввурнинг бадиий инъикосини кўрамиз. Инсон ва унинг ўлимга муносабати масаласи «Жимжитхонага йўл» ҳикоясида ўзгача сайқал топади. Ҳикояда ўлимнинг Дино Корте билан боғлиқ исёнкорона, бошқа қаҳрамон Зоҳид Яқин тақдири билан боғлиқ исломий-руҳий талқини кузатилади. Назира-ҳикояни англаш учун ёзувчи қўллаган рамзларни билиш зарурдир. Етти қаватдан иборат касалхона қаҳрамондан ҳам кўра ўқувчини ўзига тортади. Етти рақами нимани англатади? Манбаларга эътибор берилса, етти рақамига қадимдан рамз сифатида қаралган. Масалан, етти сайёра, дунёнинг етти мўъжизаси, модданинг етти кўриниши, мусиқанинг етти пардаси, ҳафтанинг етти куни, инсоннинг етти авлоди, етти иқлим, етти хазина, сўфийликнинг етти босқичи, етти қават осмон, етти қават ер, дўзахнинг етти дарвозаси, етти рақами билан боғлиқ маросимлар, етти рақамига оид сирриётлар. Ниҳоят, Хуршид Дўстмуҳаммаднинг «Жимжитхонага йўл» ҳикоясидаги етти рақамида ҳам рамз яширинган.
Ёзувчи Дино Кортени еттинчи қаватдан биринчига, Зоҳид Яқинни биринчи қаватдан еттинчи қаватгача оралиқда ҳаракатлантирар экан, бу жараён ўқувчида инсон умри давомида қилган амалларнинг ажрини олгандек тасаввур қолдиради.
Дино Корте ҳар сафар ўрнини алмаштирар экан, ён-атрофдагилардан нафратини яширмайди.
Х.Дўстмуҳаммад Дино Кортенинг ўлимдан қўрқиш руҳиятига
