człowieka w społeczeństwie.
Analizując solidarność, Duguit doszedł do następujących wniosków:
• u podstaw wszystkich zjawisk, gdzie czynnikiem jest człowiek, leży elementarny fakt posiadania przez niego świadomości, indywidualnej i samoświadomej;
• świadomość indywidualna jest faktem stojącym nad i poza jakimkolwiek filozoficznym lub socjalnym nauczaniem;
• człowiek pragnie wpływać na świat zewnętrzny;
• gdy człowiek staje się bardziej społeczny, wzrasta jego poczucie indywidualności; im bardziej staje się indywidualny, tym bardziej jest społeczny;
• wola życia, instynkt samozachowawczy dyktują osobie, że tylko w społeczeństwie może znaleźć pewną ochronę, co powoduje w niej rozwój poczucia solidarności.
Fakt solidarności społecznej kształtuje się w osobach i rodzi normę sprawiedliwości społecznej: „nie rób tego, co narusza sprawiedliwość społeczną, i rób wszystko, co sprzyja jej realizacji i powiększeniu”. Społeczna norma solidarności stanowi podstawę prawa obiektywnego. Norma prawa to jurydyczna, „powierzchniowa warstwa” tej normy społecznej. Szczególne normy prawa w ich różnorodności mają znaczenie o tyle, o ile odpowiadają społecznej normie solidarności.
Prawo rodzi się bezpośrednio z solidarności społecznej i dlatego stoi nad państwem. Norma prawa powstaje spontanicznie jako konsekwencja stosunków społecznych. Ustawodawca tylko konstatuje normę prawa, nie tworzy samego prawa.
Według Duguita solidarność pojawiła się w niewielkiej grupie społecznej, z czasem może się rozwinąć do poziomu solidarności ogólnoludzkiej. Prawo i państwo zdaniem Duguita mają służebne, funkcjonalne znaczenie i powinny być zewnętrznym przejawem solidarności. Uzasadniając swoją teorię „obiektywnego prawa”, Duguit twierdził, że to prawo stoi ponad ustawodawstwem, gdyż ustawa staje się prawem tylko wtedy, gdy odpowiada zasadom solidarności. Gdy ustawa nie realizuje zasad wynikających z solidarności, jest tylko usankcjonowanym bezprawiem.
Duguit zaprzeczał także istnieniu praw subiektywnych, gdyż, według niego, każda osoba ma obowiązki wynikające tylko z jej funkcji w społeczeństwie. Norma solidarności społecznej nadaje osobom jedynie „prawo” do wykonywania „obowiązku społecznego”, określa funkcję społeczną w zależności od pozycji w społeczeństwie, którą zajmuje dana osoba. Istnieje tylko „obiektywne prawo” – norma prawa, która nikomu, ani osobie, ani kolektywowi, nie nadaje subiektywnych praw. Duguit był przeciwnikiem idei równości i naturalnych praw człowieka. Uważał, że ludzie nie są z natury sobie równi i w konsekwencji powinni mieć zróżnicowany status prawny.
W jego teorii człowiek jest tylko elementem organizmu społecznego. Osoba to nie cel, lecz instrument budownictwa społecznego. Każda klasa społeczna ma pewne funkcje społeczne. Państwo kontroluje własność, która pełni określoną funkcję społeczną. Według Duguita stopniowo odbywa się uspołecznienie własności, wskutek czego własność przestaje być bezwzględnym prawem i przekształca się w obowiązek społeczny wlaściciela.
Solidarność Duguita charakteryzuje się :
• ideologicznym sprzeciwem wobec indywidualizmu i socjalizmu (komunizmu);
• negatywnym nastawieniem wobec walki klasowej (Duguit nazywał ją „ohydną doktryną”);
• sceptycznym nastawieniem wobec subiektywnych praw, które w mniemaniu zwolenników solidaryzmu w prawie prowadzą do wzajemnej alienacji członków społeczeństwa.
Teoria Duguita wywarła ogromny wpływ na rozwój nurtu solidaryzmu w nauce prawa, na poglądy takich socjologów prawa, jak Georges Gurvitch i Georgij K. Gins. Duguita koncepcja państwa syndykalnego (korporacyjnego) była wykorzystana przez faszystów we Włoszech i inne reżimy antydemokratyczne, co znacznie zdyskredytowało tę ideę.
Niektóre z jego idei znalazły zastosowanie we współczesnym prawodawstwie. Na przykład w Norwegii czas pracy i minimalne wynagrodzenie za pracę są określane za pomocą umowy zawieranej między organizacjami zrzeszającymi przedsiębiorców i robotników a pracownikiem.
Literatura: Roger Bonnard, Léon Duguit, ses oeuvres, sa doctrine, Marcel Giard, libr.-éditeur, Paris 1929; Jack E.S. Hayward, Solidarist syndicalism. Durkheim and Duguit, cz. 1 i 2, „The Sociological Review” 1960, t. 8, nr 1, s. 17–36, t. 8, nr 2, s. 185–202; Jerzy Kalinowski, Teoria reguły społecznej i reguły prawnej Leona Duguit: problem podstaw mocy obowiązującej prawa. Studium filozoficzno-prawne, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1949; Georges Langrod, L’Influence des idées de Léon Duguit sur la théorie générale du droit, Bière, Bordeaux 1959; Fabrice Melleray (red.), Autour de Léon Duguit [actes du] colloque commémoratif du 150e anniversaire de la naissance du doyen Léon Duguit, Bordeaux, 29–30 mai 2009 [organisé par l’Université Montesquieu Bordeaux IV], Bruylant, Bruxelles 2011; Évelyne Pisier-Kouchner, Le service public dans la théorie de l’État de Léon Duguit, Librairie générale de droit et de jurisprudence, Paris 1972.
Zobacz także:
Durkheim Émile; Funkcje prawa; Gurvitch Georges; Suwerenność; Władza.
Durkheim Émile
(15 IV 1858–13 XI 1917)
Klasyk socjologii, prekursor socjologii prawa, religioznawca, organizator życia naukowego.
Urodził się w rodzinie rabina. W latach 1879–1982 studiował filozofię w École Normale Supérieure, a także na uniwersytetach niemieckich. Przez pięć lat był nauczycielem w liceum. W 1887 r. uzyskał stanowisko wykładowcy nauk społecznych i pedagogiki na uniwersytecie w Bordeaux. W 1902 r. objął na Sorbonie Katedrę Pedagogiki, która w 1913 r. została przemianowana na Katedrę Pedagogiki i Socjologii. Od 1898 r. wydawał czasopismo „L’ Année Sociologique”. Ważniejsze jego dzieła to: O podziale pracy społecznej (1893); Zasady metody socjologicznej (1895); Samobójstwo (1897); Elementarne formy życia religijnego (1912); Éducation et sociologie (1923); Sociologie et philosophie (1924); L’éducation morale (1925).
Uznawał społeczeństwo za rzeczywistość sui generis – zewnętrzną w stosunku do jednostek i nieredukowalną do nich. Postulował, by fakty społeczne traktować i badać jak rzeczy. Interesowały go przede wszystkim relacje, jakie zachodzą między jednostką a społeczeństwem, oraz rola, jaką w tych dwustronnych relacjach odgrywają religia, obyczaje, moralność i prawo. Stworzył kilka wpływowych koncepcji: wyobrażeń zbiorowych, homo duplex (człowieka rozdwojonego), anomii oraz solidarności mechanicznej i organicznej. Dokonał również typologii samobójstw, wyróżniając samobójstwa egoistyczne, altruistyczne, anomijne i fatalistyczne.
Zaliczany jest do najwybitniejszych przedstawicieli nauki socjologii w całych jej dziejach, w istotny sposób przyczynił się też do przyznania socjologii prawa ważnego miejsca w nauce socjologii oraz wniósł znaczący wkład do tej dyscypliny. Według opinii Georges’a Gurvitcha cała socjologia Durkheima, zwłaszcza w jej początkach, wykazuje pewną „jurydyczną” skłonność.
W założonym i redagowanym przez Durkheima czasopismie „L’Anée
