type="note">[52]. W 1901 roku odbył służbę wojskową, podczas której umocniły się jego pacyfistyczne, antymilitarne i antywojenne poglądy. W 1903 roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych i podjął studia w Haverford College w Filadelfii, gdzie w 1904 roku uzyskał stopień naukowy na podstawie pracy magisterskiej Development of Japanese Civilisation – from the Mythical Age to the Time of Decline of Shogunal Power (Morton 1988: 58)[53]. Lato tego roku przepracował w ośrodku dla umysłowo chorych Friends’ Asylum we Frankfordzie w Filadelfii. Lubiany przez pacjentów, z jednym z nich nawiązał przyjaźń. Był to dr J.B. Scott – lekarz, który został pacjentem Friends’ Asylum po samobójczej śmierci młodszego brata. Dziesięć dni po wyjeździe z Frankfordu Arishima dowiedział się z gazet o samobójstwie swojego amerykańskiego przyjaciela. Później podróżował po Europie. W Londynie spotkał się między innymi z księciem Piotrem Kropotkinem. Jeszcze podczas pobytu za granicą podjął pierwsze próby literackie.
Po powrocie do kraju, w latach 1907–1916, pracował na Cesarskim Uniwersytecie Tōhoku (dawna Wyższa Szkoła Rolnicza). W tym też czasie nawiązał znajomość z Mushanokōjim Saneatsu – liderem grupy Shirakaba[54]. W 1908 roku, ulegając życzeniu ojca, zgodził się na tradycyjnie zaaranżowane przez pośredników małżeństwo z dziewiętnastoletnią Kamio Yasuko. Około 1910 roku po kilku latach wewnętrznej walki i wątpliwości Arishima ostatecznie dokonał apostazji[55]. W 1916 roku pisarz traci ojca i żonę – w sierpniu umiera Yasuko po kilku latach zmagań z gruźlicą, w listopadzie, na raka żołądka, umiera ojciec. Arishima zostaje z trzema synami. Osamotniony, ale uwolniony od powinności wobec ojca i żony, Arishima może poświęcić się wyłącznie pisaniu. W ciągu następnych kilku lat, szczególnie dla dużej grupy czytelniczek, Arishima Takeo staje się symbolem męskich cnót – jako inteligentny, wrażliwy, atrakcyjny i samotny mężczyzna, samodzielnie zajmujący się dziećmi. Yosano Akiko nazwała go drugim Sōsekim (Noro 2009: 20)[56] – i można przyjąć, że tak wielkie uznanie zawdzięczał nie tylko swoim dokonaniom literackim. Często bowiem czytelniczki interpretowały jego utwory w konwencji autobiograficznej – rekonstruując przede wszystkim godną szacunku, bezkompromisową postawę moralną autora, ceniły także jego zaangażowanie w intelektualne debaty epoki, toczone lub kontynuowane często w feministycznym środowisku Seitō[57]. Z racji sympatii dla tak niewygodnych dla władz prądów, jak anarchizm i socjalizm, Arishima został uznany za osobę niebezpieczną. Wśród czytelników jego dzieła cieszyły się jednak niesłabnącym zainteresowaniem, a dla wydawców nazwisko Arishimy na okładce oznaczało gwarancję sukcesu. Pomimo pasma sukcesów i dużego szacunku, jakim się cieszył, pisarz i myśliciel bezustannie toczył swoją wewnętrzną, bezkompromisową walkę, odzwierciedlającą konflikty epoki, której echa odnajdujemy w jego esejach oraz dziełach literackich.
9 lipca 1923 roku gazeta Tōkyō Nichinichi poinformowała o sensacyjnym i skandalicznym odkryciu: w willi w Karuizawie odnaleziono ciała znanego pisarza Arishimy Takeo oraz jego przyjaciółki, zamężnej dziennikarki Hatano Akiko, którzy około miesiąca wcześniej popełnili samobójstwo. Wiadomość ta poruszyła opinię publiczną oraz kręgi literackie. Śmierć intelektualisty tej miary, co Arishima, uznano za oznakę trudności japońskiej inteligencji Taishō w przezwyciężaniu intelektualnych i moralnych problemów swojej epoki. Cztery lata później inny znany pisarz, Akutagawa Ryūnosuke, wybierze podobne rozwiązanie swoich egzystencjalnych dylematów.
Literacka kariera Arishimy Takeo rozpoczęła się w 1910 roku debiutanckim opowiadaniem Kankan mushi (Gryząc rdzę[58]) opublikowanym na łamach czasopisma Shirakaba. Arishima był także tłumaczem i krytykiem – na uwagę zasługują jego eseje na temat poezji Walta Whitmana, dramatów Henryka Ibsena, a także pisma o tematyce filozoficzno-społecznej. Najbardziej znane z nich to Oshiminaku ai wa ubau (1920, Miłość, bezlitosny grabieżca) – jest to inspirowany między innymi wczesną filozofią Bergsona zbiór refleksji na temat roli miłości i instynktu w życiu człowieka, esej ten jest także świadectwem jego feministycznej wręcz świadomości opresyjnego dla kobiet charakteru japońskiego społeczeństwa i systemu rodzinnego. Sengen hitotsu (1922, Oświadczenie) należy w jego pisarstwie do nurtu politycznego, dowodząc dużego zaangażowania autora w społeczne problemy epoki, a także niebezpiecznych w owym czasie sympatii socjalistycznych i anarchistycznych. Do najważniejszych jego dzieł literackich, oprócz Aru onna, należą takie opowiadania jak Kain no Matsuei (1917, Potomkowie Kaina) czy Jikkenshitsu (1917, polskie tłumaczenie: Laboratorium, 2005).
Leith Morton pisze, że Arishima zawsze bardzo poważnie pragnął zmieniać świat (Morton 88: 214). Arishima intelektualista, kontestujący normy społeczne i występujący przeciwko nim w swoich dziełach, próbował pokonywać także własne ograniczenia. Zarówno w kwestii zgłębiania problemów religijnych, sensu wolności i miłości w życiu człowieka, jak i ustroju społecznego nie godził się na kompromisy. Podobnie jak jego najbardziej znana bohaterka – Satsuki Yōko – Arishima nie uznawał półśrodków – mógł albo „żyć ponad światem”, albo się stoczyć (Anderer 84: 104).
Najważniejsze dzieło Arishimy powstało w dwóch etapach. Początkowo na łamach czasopisma Shirakaba od stycznia 1911 do marca 1913 roku ukazywała się w odcinkach powieść pod tytułem Aru onna no gurimpusu (Obrazki z życia pewnej kobiety). Arishima zaczerpnął materiał do jej fabuły z autentycznych wydarzeń, dobrze znanych w ówczesnej Japonii, szczególnie w kręgach literackich. We wrześniu 1901 roku Arishima żegnał w porcie w Yokohamie Sasaki Nobuko, byłą żonę pisarza Kunikidy Doppo, płynącą wówczas do Stanów Zjednoczonych do swojego narzeczonego, a przyjaciela Arishimy, Mori Hiroshiego. Z pamiętników Arishimy wynika, że nie tylko Mori, ale i on sam był pod ogromnym wrażeniem owej atrakcyjnej kobiety. Nobuko, wbrew oczekiwaniom, nie została w Stanach, lecz natychmiast wróciła do Japonii, wiążąc się z poznanym na statku oficerem pokładowym. Obrazki z życia… pokazują bohaterkę przed jej wyjazdem z Japonii, jej konflikty z rodziną, wątpliwości dotyczące narzuconego przez rodzinę małżeństwa, marzenia o możliwości innego, nowego życia w Ameryce. Powieść kończy się podczas drogi powrotnej, na krótko przed zawinięciem do portu w Yokohamie. Pomysł rozwinięcia tej fabuły powziął Arishima najpóźniej w roku 1916[59], a w 1919 najpierw poddał redakcji Aru onna no gurimpusu i wydał w marcu tego roku jako pierwszą część Aru onna, drugą część powieści napisał między 31 marca a 21 kwietnia, zamknąwszy się w świątyni Shōreiin należącej do kompleksu Engakuji w Kamakurze i wydał w tym samym roku w kolejnym tomie swoich dzieł.
Powieść ta od początku czytana była jako powieść z kluczem: Satsuki Yōko to przecież wspomniana już Sasaki Nobuko, jej odrzucony mąż Kibe Kokyō to Kunikida Doppo, oczekujący na nią w Seattle Kimura to Mori Hiroshi, przyjaciel Moriego Kotō to sam Arishima, oficer pokładowy Kurachi Sankichi to Takei Kanzaburō, z kolei obrażony na Yōko jej dawny przyjaciel i mentor Uchida to mentor japońskich chrześcijan – Uchimura Kanzō. Jeśli jednak w postaci Uchidy odnajdziemy Uchimurę, wówczas jego konflikt z Yōko stanie się przetworzeniem konfliktu Uchimury z Arishimą na tle apostazji tego ostatniego w 1910 roku, a więc Yōko to także alter ego autora – podobnie jak Emmę Bovary można uznać za alter ego Gustawa Flauberta (Keene 1998: 488)[60].
Nie ulega wątpliwości, że fabuła pierwszej części powieści była wzorowana na autentycznych, ogólnie znanych wydarzeniach, jednak rozwój wydarzeń w drugiej części powieści, a także cała konstrukcja psychologiczna postaci jest w całości autorską kreacją Arishimy, przy czym wśród literackich źródeł jego inspiracji
Nazwisko Arishimy pojawia się trzykrotnie w dokumentach upublicznionych w internecie przez Haverford College. Z jego pobytu na uczelni w Filadelfii zachował się portret Howarda Hainesa Brintona, wpis pamiątkowy w księdze okolicznościowej oraz lista prac magisterskich zatwierdzonych w Haverford College: (Haverford College, źródło internetowe).
Shirakaba (Biała Brzoza) – stowarzyszenie literacko-artystyczne, propagujące idee humanizmu i idealizm. Wyznaczało główny nurt japońskiej literatury w okresie Taishō. W latach 1910–1923 wydawało czasopismo pod tym samym tytułem. Najważniejszymi jego członkami byli Mushanokōji Saneatsu, Shiga Naoya, Satomi Ton, Arishima Takeo oraz Nagayo Yoshirō.
Sam Arishima datował swoją apostazję na rok 1911, jednak zgodnie z badaniami przeprowadzonymi przez Uesugi Yoshikazu, jego nazwisko zostało wykreślone z listy członków Niezależnego Kościoła w Sapporo w 1910 roku (Morton 88: 91).
Natsume Sōseki (1867–1916) to jeden z najważniejszych pisarzy japońskiej nowoczesności. Cieszył się ogromnym szacunkiem społecznym, a jako mentor ukształtował wielu późniejszych literatów.
Niebieskie Pończochy – Seitōha – feministyczne stowarzyszenie założone przez Hiratsukę Raichō (1886–1971) w 1911 roku. Jego organem było czasopismo
Dosłowne tłumaczenie tytułu jest dość trudne –
List Arishimy do Asuke Soichiego (Morton 1988: 160).
Jeszcze innym modelem dla tytułowej postaci jest Hatano Akiko, która w życiu Arishimy pojawiła się, jak wynika ze wspomnień pisarza Serizawy Kōjirō, już około 1918 roku. Warto dodać, że Sasaki Nobuko jako model dla postaci literackich wcześniej pojawiła się w twórczości Kunikidy Doppo. Szczególnie po opublikowanym pośmiertnie dzienniku pisarza
