wieku, jak każda epoka, dopasowuje postać Anty-Beatrycze do swoich założeń ideologicznych i światopoglądowych, wikła ją w nowe dyskursy, widząc w niej naturalistyczną pijaczkę-kloszardkę i wariatkę. Transcendentalny błazen przeciwstawia się temu, swymi błazeńskimi gestami wyzwalając nie tylko szyderstwo, ale i metafizyczną refleksję.
Podsumowanie
Niektórym artystkom – tak jak Marii Komornickiej – przełom XIX i XX wieku przyniósł status Nain-Artiste, artysty-karła i błazna, innym – tak jak Marii Konopnickiej – dał nie tylko uznanie oraz niekwestionowaną pozycję społeczną, ale i miejsce w patriotyczno-obywatelskim imaginarium133. Warto podkreślić, że drugiej z wymienionych poetek udało się zyskać niedostępny dotąd kobietom status wieszcza. Stała się nim ona – o czym pisał w Dziennikach Stefan Żeromski – dla pokolenia urodzonego po powstaniu styczniowym134. Nie przypadły jej w udziale samotność, nędza i szaleństwo, czyli to wszystko, co naznaczyło wiek dojrzały i starość Camille Claudel i Marii Komornickiej oraz wielu innych artystek, zwłaszcza artystek-malarek/rzeźbiarek usiłujących wedrzeć się do świata zarezerwowanego dla mężczyzn.
Bibliografia
Baudelaire Ch., Kwiaty zła, oprac. M. Jastrun, Warszawa 1958.
Borowicz S., Maska Sylenis [w:] S. Borowicz, J. Hobot-Marcinek, R. Przybylska, Stara rebeliantka. Studia nad semantyką obrazu, Kraków 2010, s. 17–39.
Brodzka A., Maria Konopnicka, Warszawa 1964.
Galernicy wrażliwości, wybór, oprac. i red. M. Janion, S. Rosiek, Gdańsk 1981.
Historia brzydoty, red. U. Eco, przeł. J. Czaplińska i in., Poznań 2007.
Konopnicka M., Nowele, Warszawa 1972.
Kralkowska-Gątkowska K., Cień twarzy. Szkice o twórczości Marii Komornickiej, Katowice 2002.
Lacasse Y., Camille Claudel: The Early Works [w:] Musée Rodin, Musée National des Beaux-Artes du Québec, Camille Claudel and Rodin: Fateful Encounter, Paris 2005, s. 20.
Magnone L., Maria Konopnicka. Lustra i symptomy, Gdańsk 2011.
Mayer H., Odmieńcy, przeł. A. Kryczyńska, Warszawa 2005.
Mocyk A., Chłopięta „spodziwne” i inni? Nowelistyka Konopnickiej wobec odmienności [w:] Czytanie Konopnickiej, red. O. Płaszczewska, Kraków 2011, s. 109–123.
Nycz R., Gest śmiechu. Z przemian świadomości literackiej początku w. XX (do pierwszej wojny światowej), „Pamiętnik Literacki” 1977, nr 4, s. 45–70.
Poprzęcka M., Galeria: sztuka patrzenia, Warszawa 2003.
Węgrzyn I., Maria Konopnicka – kłopoty z biografią [w:] Czytanie Konopnickiej, red. O. Płaszczewska, Kraków 2011, s. 11–26.
Żeromski S., Dzienniki, t. 1, Warszawa 1953.
Źródła internetowe
Czyńska M., Camille Claudel: chciała rzeźbić i kochać. Dla takiego życia skazała się na odrzucenie i skandal, https://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/7,53662,26068687,camille-claudel-chciala-rzezbic-i-kochac-dla-takiego-zyca.html [dostęp: 31.07.2020].
Dzionek M., W stronę antropologii przestrzeni. Flâneur – szkic do portretu, www.anthropos.us.edu.pl/anthropos2/texty/dzionek.htm [dostęp: 5.01.2016].
Guilbert Y., La soularde, http://www.parolesmania.com/paroles_yvette_guilbert_115751/paroles_la_soularde_1422660.html [dostęp: 24.02.2016].
Paczoska E., Wariaci i niewidzialne, http://naukaonline.pan.pl/index.php/nasze-teksty/nauki-humanistyczne/item/1179-wariaci-i-niewidzialne [dostęp: 18.09.2019].
Anti-Beatrice – the Clown of the Industrial Era
Throughout the centuries, the figure of a mad and drunken old woman (anus ebria et delirans) was a universal phenomenon for the whole European cultural community. The 19th century culture changed the old drunken woman – a figure of ancient origin into naturalistic, repulsive and dirty tramps, mad artists (Camille Claudel, Maria Komornicka) and sexually unsatisfied old shrews. The author of the paper recognizes these 19th century transformations of textual and visual image of a drunken and mad old woman as a consequence of the Enlightenment breakthrough. As a result, the figure of anus ebria et delirans became just a manifestation of human tendency to superstition, an empty sign, a negative reference point for the aesthetics that affirms a statuesque and devoid of repulsive physiological functions body. It was in that period that it lost its primeval association with death, rites of passage, as well as human mythological and religious way of thinking.
Keywords: old woman, artist, drunkenness, sexuality, madness
Słowa kluczowe: stara kobieta, artystka, pijaństwo, seksualność, szaleństwo
Joanna Hobot-Marcinek – doktor habilitowana, profesor na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Autorka książek Gra z cenzurą w poezji Nowej Fali (1968–1976), Stara Baba i Goethe. Doświadczenie i transgresja starości. Tadeusz Różewicz, Czesław Miłosz, Jarosław Iwaszkiewicz. Współautorka dwóch monografii będących rezultatem kierowanych przez nią grantów: Stara rebeliantka. Studia nad semantyką obrazu oraz Anty- Beatrycze. Studia nad kulturową historią obrazu pijanej i szalonej staruchy (współautorzy S. Borowicz i R. Przybylska). Prowadzi badania skupiające się wokół trzech zasadniczych tematów: PRL-owskiej cenzury i jej wpływu na kształt kultury drugiej połowy XX wieku; interdyscyplinarnego wymiaru edukacji polonistycznej oraz kulturowych, kobiecych i męskich modeli doświadczania sędziwego wieku.
Inesa Szulska
Uniwersytet Warszawski
ORCID 0000-0002-3355-4419
Refleksja o kobiecości w wybranych pracach pedagogicznych i utworach literackich Marii Pečkauskaitė
Niniejszy artykuł stanowi syntetyczne omówienie różnych aspektów „bycia kobietą” i czynników decydujących o kształtowaniu się kobiecej tożsamości utrwalonych w wybranych pracach pedagogicznych i literackich Marii Pečkauskaitė, jednej z czołowych litewskich pisarek końca XIX i pierwszych dziesięcioleci wieku XX. Za materiał egzemplifikacyjny posłużą jej dzieła prozatorskie, prezentujące modelowe sylwetki nastolatek i panien z prowincjonalnych dworków: Viktutė [Wiktusia] (1903), Pertraukta
I. Węgrzyn,
S. Żeromski,
