J.G., Tajemnice sztuki medycznej średniowiecznych zakonnic, przeł. U. Poprawska, Kraków 2010.
Michalski M., Kobiety i świętość w żywotach trzynastowiecznych księżnych polskich, Poznań 2004.
Możejko B., Życie norbertanek żukowskich w wieku XV i na początku XVI stulecia, „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historica” 2007, nr 5, s. 197–208.
Nehring W., Iter Florianense. O Psałterzu floriańskim łacińsko-polsko-niemieckim w szczególności o polskim jego dziale, Poznań 1871.
Nir R., Rękopisy liturgiczne biblioteki pp. norbertanek w Imbramowicach, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 1976, t. 29, nr 1, s. 47–53.
Plezia M., Strzeleński epigram wotywny [w:] Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze Oddział w Strzelnie, Strzelno romańskie. Zbiór studiów, Strzelno 1972, s. 33–37.
Radzimiński A., Kobieta w średniowiecznej Europie, Toruń 2012.
Sakowska M., Pisarki wieków średnich, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Prace literackie” 2002, t. 40, s. 5–36.
Sanctimoniales. Zakony żeńskie w Polsce i Europie Środkowej (do przełomu XVIII i XIX wieku), red. A. Radzimiński, D. Karczewski, Z. Zyglewski, Bydgoszcz 2010.
Sander E., Błogosławiona Salomea i klasztory klarysek w Zawichoście, Skale i Krakowie do końca XV wieku, Kraków 2015.
Sok J., Wpływ klarysek starosądeckich na rozwój kultury liturgiczno-muzycznej na przełomie XIII i XIV wieku, „Studia Redemptorystowskie” 2008, nr 6, s. 9–19.
Stawski M., Początki klasztoru norbertanek w Płocku, „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historica” 2007, nr 5, s. 36–51.
Strzelczyk J., Pióro w wątłych dłoniach. O twórczości kobiet w dawnych wiekach. Początki (od Safony do Hroswity), Warszawa 2007.
Sutowicz A., Dorobek rękopiśmienny śląskich klasztorów żeńskich (XIII–XVIII w.), „Wrocławski Przegląd Teologiczny” 2008, t. 16, nr 2, s. 155–179.
Szczęsna J., Płyta z przedstawieniem Marii z Dzieciątkiem w kościele Świętej Trójcy w Strzelnie, „Roczniki Humanistyczne” 2013, z. 4, s. 51–79.
Świechowski Z., Znaczenie najnowszego odkrycia w Strzelnie, „Ochrona Zabytków” 1954, t. 27, s. 273–274.
Walkowska A., Życie i działalność św. Hildegardy z Bingen (1098–1179), „Perspectiva. Legnickie Studia Teologiczno-Historyczne” 2005, r. 4, nr 2(7), s. 203–231.
Wiegand W., Relindis [w:] Allgemeine Deutsche Biographie, t. 28, Reindbeck–Rodbertus, Leipzig 1889, s. 186.
Wiszewski P., Opactwo benedyktynek w Legnicy (1348/1349–1810). Struktura, funkcjonowanie, miejsce w społeczeństwie, Poznań–Wrocław 2003.
Wiśniewski J., Święta czy grzeszna? – kobieta średniowiecza, „Studia Redemptorystowskie” 2017, nr 15, s. 409–423.
Woltmann A., Herrad von Landsberg [w:] Allgemeine Deutsche Biographie, t. 12, Hensel–Holste, Leipzig 1880, s. 205–206.
Źródła internetowe
The Cartusian Nuns, http://www.chartreux.org/en/nuns/index.php [dostęp: 18.06.2019].
Freus P., Rzeźbione kolumny w Strzelnie, https://culture.pl/pl/dzielo/rzezbione-kolumny-w-strzelnie [dostęp: 18.06.2019].
Radini A., Tromp M., Beach A., Tong E., Speller C., McCormick M., Dudgeon J.V., Collins M.J., Rühli F., Kröger R., Warinner C., Medieval Women’s Early Involvement in Manuscript Production Suggested by Lapis Lazuli Identification in Dental Calculus, „Science Advances” 2019, t. 5, nr 1, https://advances.sciencemag.org/content/5/1/eaau7126 [dostęp: 18.06.2019].
Rozynkowski W., Sługa Boża Magdalena Mortęska (1554–1631), https://diecezja-torun.pl/magdalena_morteska [dostęp: 18.06.2019].
Nuns in the Middle Ages. Quiet, Humble and Stupid, or the Intellectual Elite of Europe?
Intellectual activity of such women as Hrotsvitha of Gandersheim, Herrad of Landsberg, Relindis of Hohenburg, Hildegard of Bingen or Jutta of Sponheim testifies to the fact that medieval nuns represented a very high intellectual level, contrary to the conventional wisdom and frequently repeated popular misconception about the „dark ages”. As Johanes Mayer of University of Würtzburg noted, the activity of Herrad of Landsberg, Hildegard of Bingen or Hedwig of Silesia (educated at the Benedictine convent at Kitzingen) proves a very high standard of education, extensive knowledge and greater awareness among medieval nuns. One can say that the 12th century was a women’s era. Manuscripts written by the Polish Poor Clares are works of artistic merit. Analysing the works of women’s convents in the West of Europe and in Poland, in the field of theology, but also medicine, poetry or music, one must conclude that an average nun represented a much higher intellectual level than an average priest (not only in the Middle Ages). It is highly probable that Polish literature owes its origin to the 13th c. Poor Clares’ convents. The convents enjoyed a lot of independence, also from the bishop, and were able to defend their autonomy effectively, as shown – among others – by the Norbertine Sisters in Płock.
Keywords: nuns, women, middle ages, culture, Europe
Słowa kluczowe: zakonnice, kobiety, średniowiecze, kultura, Europa
Wojciech Jerzy Górczyk – kustosz Muzeum Romantyzmu w Opinogórze. Historyk, absolwent Instytutu Historii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w Lublinie, Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk w Warszawie oraz Wydziału Stosowanych Nauk Społecznych Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie. Obszary zainteresowań naukowych: historia Kościoła, historia Mazowsza oraz historia rodu Krasińskich. Autor artykułów opublikowanych w czasopismach naukowych i fachowych oraz rozdziałów w pracach zbiorowych, a także publikacji zwartej.
Ryc. 1. Herrada z Landsbergu. Autoportret Herrady z Landsbergu na miniaturze z Hortus deliciarum. Źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Herrad_von_landsberg.jpg
Ryc. 2. Hildegarda z Bingen. Portret Hildegardy z Bingen na miniaturze z Liber Divinorum Operum. Źródło: domena publiczna
Ryc. 3. Tympanon fundacyjny w kościele Norbertanek w Strzelnie. Po prawej stronie Beatrycze
