Kobiety i ich wpływ na biznes. Nowa rewolucja gospodarcza, Oficyna a Wolters Kluwer business,Warszawa.
Wróbel M., Dacko-Pikiewicz Z. (2017), Kobiece i męskie style zarządzania jako przejaw różnorodności w organizacji, w: Zarządzanie różnorodnością w teorii i praktyce, red. K. Wojtaszczyk, Wydawnictwo SIZ, Łódź.
Wziątek-Staśko A. (2017), Ocena skuteczności motywatorów w opinii menedżerów różnych generacji – analiza na podstawie badań własnych, „Zarządzanie Zasobami Ludzkimi”, nr 3/4.
Rozdział 2
Mobilność i migracje międzynarodowe jako determinanty różnorodności zespołów pracowniczych
Małgorzata Striker
Słowa kluczowe: migracje, mobilność międzynarodowa, ekspatriacja, pracownicy międzynarodowi
2.1. Wstęp
Pojęcie mobilności zasobów ludzkich wiąże się z elastycznością podażowej strony rynku pracy (Kryńska, Kwiatkowski 2013, s. 183). Mobilność, wywodząca się od słowa mobilis (ruchomy), w odniesieniu do zasobów pracy wiąże się z pięcioma aspektami owej ruchomości: zmianą zawodu, zmianą zakładu pracy, zmianą branży, zmianą miejsca pracy w sensie przestrzennym oraz zmianą statusu na rynku pracy (bierny zawodowo, pracujący, bezrobotny). Skutkiem mobilności zasobów pracy jest rosnące zróżnicowanie pracowników, które w niektórych przypadkach może prowadzić do nierówności na rynku pracy. Z drugiej strony mobilność zwiększa elastyczność podaży pracy i jest jednym ze sposobów przeciwdziałania nierównowadze na rynku pracy i zmniejszenia niedopasowań strukturalnych między popytem a podażą zarówno w przekrojach kwalifikacyjnych, jak i przestrzennych. Wyróżnia się więc trzy podstawowe formy mobilności zasobów pracy: przestrzenną, międzyzakładową i edukacyjną. Ich szczegółową charakterystykę zawarto w tabeli 2.1.
Tabela 2.1. Charakterystyka głównych form mobilności zasobów pracy
Źródło: opracowanie własne na podstawie M. Kryńska i E. Kwiatkowski 2013.
Na współczesnym rynku pracy migracje (migratio – przesiedlenie) nie są jedynym przejawem mobilności przestrzennej. Według A. Giddensa (2012, s. 669) migracja to przenoszenie się ludzi z jednego regionu do innego z zamiarem osiedlania się. Migracja jest zjawiskiem występującym od samego początku ludzkości, ale w ostatnich latach nasila się wraz z globalizacją. Obecnie na świecie migranci stanowią 3,3% światowej populacji (World Migration… 2018, s. 2). Coraz częściej wykonywanie pracy poza miejscem zamieszkania nie wiąże się z koniecznością przeprowadzki, więc pracownik mobilny przestrzennie nie musi być migrantem w rozumieniu wskazanej wyżej definicji. Trudności z rozgraniczeniem migranta od pracownika mobilnego wynikają również z nowego podejścia do określenia stałego miejsca pobytu i odróżnienia miejsca zamieszkania od miejsca wykonywania różnego rodzaju czynności (najczęściej pracy zawodowej) (Górny, Kaczmarczyk 2003, s. 6). W społeczeństwach tradycyjnych miejsce (kraj) zamieszkania (pobytu) było tożsame z miejscem (krajem) wykonywania pracy. Obecnie z uwagi na rosnące możliwości technologiczne związane upowszechnieniem komunikacji internetowej oraz rozwojem transportu możliwe są różne kombinacje oznaczające różne mobilności na rynku pracy: zmiana miejsca zamieszkania i zmiana miejsca pracy (tradycyjna migracja), zmiana miejsca pracy bez zmiany miejsca zamieszkania oraz zmiana miejsca zamieszkania bez zmiany miejsca pracy.
W niniejszym rozdziale, opartym przede wszystkim na przeglądzie wyników najnowszych badań oraz raportów dotyczących migracji i mobilności na światowym rynku pracy, przedstawiono zróżnicowanie opisywanych procesów migracyjnych oraz mobilności międzynarodowej pracowników, scharakteryzowano wybrane teorie migracji wyjaśniające przyczyny wzrostu mobilności i zmian wzorców zachowań migracyjnych. Szczególną uwagę poświęcono przedstawieniu zróżnicowanych grup mobilnych pracowników w zależności od posiadanych przez nich kwalifikacji oraz tego, czy proces przemieszczenia do innego kraju inicjowany jest przez pracodawcę, czy pracownika. Podkreślić należy istniejące w literaturze niejednoznaczności w zdefiniowaniu i rozgraniczeniu wyszczególnianych kategorii migrantów.
2.2. Zmiany wzorców zachowań migracyjnych na współczesnym rynku pracy
Złożoność procesów migracyjnych migracji przekłada się na wielość kryteriów klasyfikacyjnych i wyodrębnianych na ich podstawie rodzajów migracji (tabela 2.2).
Tabela 2.2. Rodzaje migracji
Źródło: opracowanie własne na podstawie M. Kryńska i E. Kwiatkowski 2013.
Szacuje się, że w 2013 r. na świecie były 232 miliony międzynarodowych migrantów, w tym 207 milionów z nich (89%) było w wieku 15 lat i starszym, a spośród nich pracowało 150 milionów ludzi (65% wszystkich migrantów) (ILO Global… 2015, s. 5). Większość pracowników migrantów na świecie w 2013 r. zajmowała się usługami: 107 mln z łącznej liczby 150 mln pracowników migrujących, co stanowi 71%. Zatrudnionych w przemyśle i budownictwie było 27 milionów (18%), a w rolnictwie 16,7 miliona (11%) (ILO Global… 2015, s. 8). Najwięcej pracujących migrantów było w Europie (33% wszystkich pracujących migrantów wybrało ten kontynent) oraz w Ameryce Północnej (25%) (Global Migration… 2018, s. 23).
Obecne szacunki wskazują, że praca jest głównym powodem, dla którego ludzie migrują na skalę międzynarodową, a pracownicy migrujący stanowią znaczącą większość międzynarodowych migrantów na świecie, z których większość mieszka w krajach o wysokim dochodzie (World Migration… 2018, s. 28–29).
Przy analizowaniu danych statystycznych dotyczących migracji pracowniczych istotne jest jednak wzięcie pod uwagę ograniczeń wynikających z niejednoznacznych definicji i trudności w pozyskaniu danych. Migrant definiowany jest jako osoba, która zmieniła swój kraj stałego zamieszkania na dłużej niż rok. W praktyce często ta definicja nie jest używana i wykorzystywane są dwa inne podejścia odwołujące się albo do obywatelstwa innego kraju (ang. foregin poulation), albo miejsca urodzenia w innym kraju (ang. foregin-born population) (ILO Global… 2015, s. 27). To powoduje, że w statystykach dotyczących pracowników migrantów nie są ujęte wszystkie grupy zagranicznych pracowników (ILO Global… 2015, s. 29–31):
● pracownicy przekraczający granicę codziennie lub cyklicznie w celu wykonywania pracy w drugim kraju w perspektywie krótkoterminowej;
● uchodźcy i osoby ubiegające się o azyl – osoby, które uciekły przed prześladowaniami, wojną lub innymi niebezpiecznymi sytuacjami albo trudnościami w swoich krajach;
● tymczasowi pracownicy migrujący – sezonowi pracownicy migrujący, pracownicy migrujący, którzy są związani z konkretnymi projektami (i nie mogą swobodnie podejmować innej pracy), pracownicy kontraktowi, którzy zostali przyjęci na czas określony, otrzymujący wynagrodzenie w kraju pochodzenia;
● cudzoziemcy, którzy przyjechali do innego kraju w innym celu niż praca, np. studenci, stażyści, emeryci; w praktyce niektórzy z tych, którzy przenieśli
