używać krótszego terminu „stabilne”, to jednak musimy zachować w pamięci to rozróżnienie [na systemy stabilne i ultrastabilne – przyp. tłum.]. […]
Nie ma wątpliwości, że stabilność może się odnosić zarówno do stanu, w jakim znajduje się dany system (a dokładniej do jego stanu równowagi), jak i do systemu jako takiego. Istnieje wiele powodów, dla których stabilność stanu równowagi jest tak ważna. Na przykład można zadać sobie pytanie: jak stabilne są demokratyczne reżimy?
Nie mniej istotne jest to, czy konkretna sekwencja zmian stanów równowagi danego systemu powoduje w tym systemie nieodwracalne zmiany, a jeśli tak, to jakie. Zaproponować można następujące definicje:
1. System w równowadze pozostanie w niej, chyba że zmieni się wartość parametrów, czyli system zostanie zakłócony. W sytuacji, w której nie istnieje taki rodzaj zakłócenia, który z dużą dozą prawdopodobieństwa jest w stanie spowodować, że system przejdzie z jednego stanu w drugi, mamy do czynienia ze stabilną równowagą. Jeśli jednak taki rodzaj zakłócenia istnieje, ale to, jakie będą jego skutki, zależy od natężenia tego zakłócenia, mamy do czynienia z równowagą stabilną lokalnie.
2. Jeśli system, który cechuje równowaga o lokalnej stabilności, zostanie poddany dostatecznie silnemu zakłóceniu, system ten albo przejdzie do nowego stanu równowagi, albo przestanie istnieć jako system identyfikowalny, posiadający granice odróżniające go od otoczenia, w którym funkcjonuje. Jeśli jednak system ten przetrwa, wówczas zmianę, której został poddany, określimy mianem „zmiany równowagi”. Taki system jest systemem ultrastabilnym.
3. Jeśli parametr ma stałą wartość, to znaczy jeśli po zakłóceniu, które spowodowało zmianę stanu równowagi, powróci do swojej poprzedniej wartości i nie zajdzie żadna inna istotna zmiana, a przy tym system nie powróci do swojego pierwotnego stanu równowagi, to zmiana, do której doszło, jest „zmianą systemu” – dla odróżnienia od „zmiany równowagi”. Taki system również jest ultrastabilny, ale został nieodwracalnie zmieniony. […]
Jeśli badania nad systemami wymagają również przeprowadzenia badań nad relacjami pomiędzy zmiennymi, koniecznym jest wyraźne określenie zmiennych, którymi posłużono się w każdym badaniu. Fizycy korzystają z takich zmiennych jak masa, energia, temperatura i ciśnienie. To, jak ważna jest zmienna, stanowi pochodną jej użyteczności w dokonywaniu uogólnień.
W konsekwencji tego wybór zmiennych jest tak naprawdę równoznaczny z wyborem badanej materii. Wybrane zmienne nie tylko umożliwiają (lub uniemożliwiają) generalizację, ale także skupiają uwagę na konkretnych aspektach danego problemu. […]
Stan systemu międzynarodowego lub jego podsystemów zostanie opisany wówczas, gdy przypisze się wartości następującym zmiennym: podstawowym regułom systemu, regułom przekształceń systemu, zmiennym klasyfikującym aktorów, zmiennym określającym potencjał (capability) aktorów oraz zmiennym dotyczącym informacji.
Podstawowe reguły systemu to zasady, które albo opisują ogólną relację pomiędzy aktorami systemu, albo przypisują określone funkcje systemowe aktorom niezależnie od ich kategorii. Podstawową regułą systemu małżeństwa monogamicznego jest to, że jeden mężczyzna jest związany z jedną kobietą. Nie oznacza to jednak, że od reguły tej nie ma wyjątków. Reguła ta nie stanowi jednego z praw fizyki; określa po prostu charakterystyczne zachowanie.
Uwzględnienie w opisie stanu systemu politycznego lub społecznego działania podstawowych reguł odzwierciedla przekonanie, że najważniejsze cechy opisowe tych systemów można odnaleźć w pewnych ogólnych relacjach między aktorami, niezależnie od tego, jakie pełnią oni role. […]
Reguły przekształceń systemu łączą podstawowe reguły z danymi wartościami parametrów lub poziomami funkcji. Są to prawa, które rządzą zmianami zachodzącymi w systemie dynamicznym. […]
Biorąc pod uwagę to, co wiemy na temat aktualnego stanu systemu i wartości jego parametrów, można z reguły przewidzieć przyszłe stany tego systemu (z pewnością lub tylko z pewnym prawdopodobieństwem), jeśli znane są zmiany w wartościach danych parametrów.
Reguły przekształceń systemu mogą być postrzegane jako sposób zaprogramowania jednostek, które przejawiają zachowanie zgodne z zespołem reguł podstawowych. Kiedy warunki środowiskowe powodują zmiany w charakterystycznym zachowaniu systemu, czyli w jego regułach podstawowych, reguły przekształceń określają zmiany, jakie zachodzą w zachowaniu tego systemu. Reguły przekształceń systemu zakładają więc, że zachowanie jest wypadkową wpływów wewnątrz systemu i wpływów zewnętrznych. Różne rodzaje systemów będą reagować lub zmieniać się na różne sposoby. […]
Zmienne klasyfikujące aktorów określają strukturalne cechy tych aktorów. Cechy te wpływają na zachowanie. Na przykład „państwo narodowe”, „sojusz” i „organizacja międzynarodowa” to nazwy aktorów, których zachowanie będzie różne w zależności od ich cech strukturalnych. Jeśli państwo narodowe zostanie podzielone na część autorytarną i demokratyczną, będzie to miało wpływ na zachowanie każdej z tych części. Struktura systemu aktorów sprawia, że pojawiają się potrzeby specyficzne dla tej strukturalnej formy organizacji i które w związku z tym odróżniają jej zachowanie od zachowań innego rodzaju aktorów.
Zmienne określające potencjał określają fizyczną zdolność aktora do zrealizowania danych typów działań w określonych warunkach. Same zmienne nie mają oczywiście żadnej siły sprawczej, ale są związane z rodzajem działania i warunkami, w których działanie to jest wykonywane. Określenie potencjału wymaga uwzględnienia różnorodnych czynników, m.in. terytorium, populacji, potencjału przemysłowego, różnych umiejętności, sił zbrojnych, infrastruktury transportowej i komunikacyjnej, skłonności do użycia siły dla osiągnięcia danych celów i umiejętności korzystania z cudzej pomocy.
Zmienne dotyczące informacji przypominają zmienne określające potencjał, ale nie są z nimi tożsame. Jeśli aktor nie jest świadomy swojego potencjału, może ponieść porażkę tam, gdzie nie powinien. Może również podjąć próbę zrobienia czegoś, do czego nie jest zdolny, jeśli swój potencjał oszacuje źle.
Do informacji zalicza się zarówno wiedzę na temat długofalowych aspiracji, jak i bieżących potrzeb. Zawierają się w niej również oszacowanie potencjału i wiedza na temat środków, przy pomocy których można osiągnąć dany cel, oraz tego, jak inni aktorzy mogą się zachować: czy to w odpowiedzi na nasze działania, czy to dążąc do osiągnięcia swoich własnych, niezależnych celów.
Informacja, bez względu na to, czy jest prawdziwa, czy nie, stanowi ważną determinantę działania dla każdego politycznego i społecznego systemu. Jeśli informacja jest prawdziwa, może pomóc w osiągnięciu celów; jeśli jest błędna, może w tym przeszkodzić. W każdym z tych przypadków ważna jest wiedza na temat tego, czy aktor posiada daną informację, czy nie. Dzięki temu możliwe jest przewidzenie, jak postąpi. […]
Te same zmienne mogą być wykorzystywane na różnych poziomach systemowych. Najbardziej inkluzywnym systemem, stanowiącym przedmiot tej książki, jest system międzynarodowy. Systemy narodowe i ponadnarodowe stanowią podsystemy systemu międzynarodowego. Mogą być jednak traktowane jako samodzielne systemy – w tym przypadku dane „wejściowe” systemu międzynarodowego będą pełniły rolę parametrów. Ta sama zasada obowiązuje w odniesieniu do podsystemów państw narodowych czy nawet systemów osobowości. Na system składają się zmienne poddawane analizie.
