килгән якын дусларыннан Әкъдәс ага Борһанов та бар иде. Бернинди формализмсыз, тыйнак итеп уздырылган искә алу мәҗлесеннән соң кешеләр таралгач, җаен китереп, Наҗия апаның планнары хакында белергә теләвемне сиздердем. «Мин дә китәм инде моннан, – диде ул. – Минем үземнең фатирым бар. Әмирхан ага карт көнендә ялгызлык күрмәсен дип, никахка риза булган идем. Бер дә үкенмим, ялгызлыкны әллә ни артык сизмәде шикелле мәрхүм…»
Затлы гаиләдә үзебезчә, чын татарча тәрбияләнеп үскән кешенең, хатын-кызның үзенчә фидакярлеген күрсәтә торган бу гап-гади сүзләрнең ихлас күңелдән әйтелгәнлеге миндә бернинди шик тудырмады.
Хәзер дә тудырмый.
Аксакаллар хакындагы истәлекләрем башында алардан ишеткән хикмәтле, күңелле сүзләр хакында да әйтәчәгемне белдергән идем. Әмирхан агадан да бер мизгел истә уелып калган.
1996 елның көзендә Ираннан кайткан гына көннәрем иде. Таҗеддин Болгариның «Әт-Тирйак әл-кәбир» исемле әсәреннән күчермәләр алып кайткан сәфәрдән соң. Татар академия театрының директоры Шамил Закиров шалтыратты:
– Монда бер киңәшмә була, килсәгез иде. Әмирхан ага Еникигә машина җибәрәбез. Урамга чыгып торсагыз, сезне дә ала килер иде.
Машинага кереп утыргач, хәл-әхвәл сорашкач, Әмирхан ага сорап куйды:
– Әле генә Ираннан кайткансың дип ишеттем. Йә, нәрсәләр күрдең анда?
Мин кайларда булуыбыз, ниләр эшләвебез хакында сөйли башладым. Ул гадәтенчә «шулай икән» дип тыңлап кына утырды. Театрга җиткәч, үзәк ишеккә таба баскычтан менәр алдыннан Әмирхан ага, туктап, тагын бер сорау бирде:
– Анда хатын-кызларга яңадан пәрәнҗә япкан, диләр, дөресме шул?
– Әйе, – дидем. – Пәрәнҗә белән йөрүчеләр күп, гомумән, хатын-кызларның баш-күзен дә, аяк-кулын да яхшы ук каплау киң таралган анда. Күбрәк кара җилән белән ябынып йөриләр. Бары зур борыннары белән аякларының башмаклы тәпиләре генә күренә. Кара каргалар кебек…
– Шулхәтле үкме? – диде гаҗәпләнүдән баскычның урта төшендә туктап калган Әмирхан ага.
– Әйе, – дидем, – җилән итәкләре җиргә кадәр үк төшкән булыр…
Ул күзләремә туры карады, аннары, күңелсез генә кулын селтәп:
– Хатын-кызның аяклары да күренмәгәч, ул Иранда күңелле түгел икән… – дип, әкрен генә баскычтан менеп китте.
Яше 85 тән узып киткән олы кешенең сүзләре 60ка җиткән Хәсән Туфанның «Тәнәкә» исемле мәгълүм шигырендәге кайчандыр үземне нык уйландырган бер серле, хикмәтле юлларын искә төшерергә, аларның тирән мәгънәсе хакында тагын да кат-кат уйланырга мәҗбүр итте:
Мин түгел,
Сукмаклар көтәләр
Шигырьнең җанлысы килгәнне…
Ялангач аякка – татарча
Чигелгән башмаклар кигәнне…
Казан – Наратлы
2003; 2010, сентябрь
Бәхәсле уйлар тудырган истәлек[4]
Гомәр Бәширов
Авторның шәхси архивында саклана.
