Дарҳақиқат, камера уй анжомларига урилиб машинадан тушиб кетгани каби болалар ҳаётидан ҳам нимадир (болалик беғуборлигими ёки меҳр-оқибатми…) сезилмай йироқлашаётгандек…
Ёзувчининг «Киова қуёши» номли ҳикоясида Америка ҳиндуларининг юртига европаликлар кела бошлаган даврлардаги бир воқеа тасвирланади. Американинг ҳақиқий эгалари – ҳиндуларнинг ўз ерларидан қувғин қилиниб, маҳв этилаётгани – бу фожиа ёш ўзбек ёзувчисини ҳам бефарқ қолдирмаётгани эътиборли, албатта. Муаллифга бу воқеа асосан яхшилик ва ёвузлик, аждодлар ёди, жаҳолат, зўрлик каби масалалар ҳақидаги фикрларни айтиш учун восита, рамз вазифасини ўтаган. Х.Дўстмуҳамедов тенгқурларининг ҳикояларини таҳлил этган мақоласида «Мавзуни маиший муаммолардан танлашда қаламкаш хусусийликдан умумийликка кўтарила олса ва илгари сураётган ғояси фақат бугун билан чекланмай, умуминсоний муаммо даражасига етсагина – дуруст, акс ҳолда ҳикоя бадиий асардан кўра публицистик мақолага яқинлашиб қолиши ҳеч гап эмас», деган жўяли фикрни билдиради. Бироқ умуминсоний муаммо излаб, воқеани Америка ҳиндулари ўтмишидан танлаш шартмикан? Ахир ўша муаммоларни бадиий инкишоф этиш учун ўз миллий тарихимиз, бугунги турмушимиз ҳам материал бера олади-ку! Гап фақат ҳаётни теран кузатиб, ўрганиб, маҳорат билан бадиий ифода эта билишда. Шу муносабат билан улуғ рус танқидчиси Н.Добролюбовнинг «Ҳақиқий кун қачон келади» мақоласи ёдга келади.
Танқидчи Тургеневнинг «Арафа» романининг марказий қаҳрамони Инсаров нима учун булғор эканлиги, булғор ижтимоий турмуши, миллий-озодлик кураши масалалари кўтарилганини, ёзувчига таъна қилиб шундай ёзган эди: «Бизнинг ҳисларимизни, бизнинг ташналигимизни қондириш учун Инсаровга ўхшаган одам керак, бироқ у рус Инсарови бўлсин». Албатта, Добролюбов ёзувчига ақл ўргатиш фикридан узоқ. Бироқ ижодкорга бурчини эслатиб туриш фойдадан холи бўлмаса керак. Гражданлик бурчи эса, аввало, ўз халқи тараққиётига ҳамнафаслик туйғусидир.
АДАБИЙ МУЛОҚОТ
«ЁМҒИР ТОМЧИЛАРИ» ҲАҚИДА («Ёшлик» журналининг 1986 йил 4-сонида Хуршид Дўстмуҳамедовнинг тўртта – «Оқ либос», «Қодир бобо», «Ойнинг охирги куни» ва «Саф» ҳикоялари умумий – «Ёмғир томчилари» сарлавҳаси остида босилди. Шунингдек, журналда таниқли адиб Фарҳод Мусажонов ва таниқли адабиётшунос Бахтиёр Назаровнинг ҳикояларга доир мулоҳазалари ҳам чоп этилган.)
Фарҳод МУСАЖОНОВ:
Ёш ёзувчи Хуршид Дўстмуҳамедовнинг ҳикоялари ҳақида фикр билдиришдан аввал бир нарсани айтиб ўтишни истардим. Мен мазкур муаллифни мутлақо танимайман, кимлиги, ёши ва касби менга номаълум. Бунинг аҳамияти ҳам йўқ – қўлимда унинг ҳикоялари – менга шунинг ўзи кифоя.
Баъзан шундай машқлар учрайди: бир ўқиганингдаёқ муаллифи ҳеч қачон яхши асар ёзолмаслиги аён бўлади-қўяди ёки аксинча, бир ҳикоянинг ўзиёқ қаламкашнинг ўзига хос қобилияти борлигидан далолат беради.
Хуршид журналхонларга бир нечта ҳикоясини тақдим этибди. Ҳикоялар
