революциясеннән соң да, 1920 елда, бу китап яңадан чыгарыла. «Лөгатьнең беренче мөрәттибе булган иптәшемез Солтан Рахманколый вафат итү сәбәпле, бу тәбгысында аның ярдәменнән мәхрүм калдык», – дип яздылар сүзлекне чыгаручылар анда. Әйе, бу китап халыкка файдалы хезмәт күрсәтте, аның һәр юлында, һәр сүзендә Солтанның соңгы энергиясе, йөрәк җылысы бар иде.
«Мөкәммәл лөгать» китап базарында тиз таралып бетә. Ә Солтан инде икенче хезмәтен яза. «Мәгариф» ширкәтендә ул 1912 елда 3000 сүзле «Учебник-самоучитель разговорного языка для русских» дигән китабын чыгара. «Бу өйрәткеч-дәреслек, – ди ул китапка сүз башында, – татар теле белән кызыксынучыларга татар теленең грамматик нигезләрен һәм практик сөйләшү мәгълүматларын бирүне күздә тота». Рахманколыйның бу китабы да эссе чүлгә төшкән яңгыр тамчысы кебек була – ул да тиз сатылып бетә. Русча өйрәнергә теләүче яшьләр шәфкатьсез: матбугат аркылы алар Солтан әфәнденең «кесә лөгате» чыгаруын сорыйлар, өмет итәләр, көтәләр. Ниһаять, 1915 елда «ике йөз сиксән биткә гүзәл рәвештә басылган вә ун мең чамасы сүзләр» белән «Русча-татарча кесә лөгате» дә дөньяга чыга.
Әгәр бездә кем дә булса берәү сүзлекләр төзү тарихын язса, шиксез, Солтан Рахманколый эшчәнлеген ул кеше беренче дәрәҗәгә куяр иде. Милләтебезгә рус телен өйрәтүдә аның хезмәте бәя биреп бетергесез! Монысын ул тарих язылганчы ук әйтеп куярга була.
С. Рахманколыйның тагын бер өлкәдәге эшчәнлеге турындагы сүзне без ахырга калдырдык. Аның язучылыгы – мәгълүм нәрсә. Заманында тәнкыйтьче К. Бәкер аны «оригинальный хикәяләр язучы» дип билгеләгән иде. Дөрес, С. Рахманколый татар әдәбиятында борылыш ясаган яки зур тавыш куптарган мәшһүр язучы түгел. Аның хикәяләре аз. Ләкин бик үзенчәлекле. Язучы буларак ул 1909 елда «Йолдыз» газетасы битләрендә күренә. Анда Рахманколыйның «Чын хыял» дигән беренче хикәясе басылып чыга. Бу хикәядә әле язучы тулысы белән романтизм тәэсирендә була.
…Кайчандыр шаулап, гөрләп торган алпавыт утары инде җимерелгән, ярым хәрабә хәленә килгән. Хикәянең герое шул утар янына барып чыга һәм, ниндидер шөбһәле, караңгы уйлар эченә батып, утарның тарихын белергә тырыша. Хикәядә чынбарлык, тормыш картиналары әле бөтенләй диярлек бирелми, ул баштан ахырга кадәр геройның хыялына, аның тәэссоратына корылган. Ләкин бу хәл С. Рахманколыйның беренче адымы өчен генә характерлы була.
Чын-чыннан язучы булып ул бик кыска вакыт эчендә – империалистик сугышның беренче елларында формалашты.
Филология фәннәре докторы М. Гайнуллин империалистик сугыш чоры татар әдәбияты турында болай дип язды: «Демократик әдәбият традицияләрен дәвам иттерүче яшь язучылар… үзләренең язганнарында гуманизм һәм сугышка каршы идеяләрне яклаучылар булдылар. Болар арасында Габдулла Харис, Габдулла Сөнгати, Мөхәммәт Гали, Мирхәйдәр Фәйзи һәм Солтан Рахманкулов кебекләрнең әсәрләрен күрергә мөмкин».
Безнең өчен С. Рахманколыйның әдәби мирасыннан нәкъ менә шул өлеше – империалистик сугыш картиналарын
