мындыр уус, сирдьит, сүбэһит-үлэһит дьонунан ситиһиллибитэ. Охотскай, Өймөкөөн, Халыма курдук сир уһуга дойдуга тиийэ быраҕыллыбыт былыргы айан аартыктарын аайы тыһыынчанан саха атын уҥуоҕа дьаргыл таас олбохтуу тэлгэнэн сытарын туоһулуур биир да ханан эмит бэлиэ, сибики баара билиҥҥитэ биллибэт. Алыс барытын билиммэт буолуу, ырааһынан мэлдьэһии баттал, сэнэбил биир саамай ньэгэй көрүҥэ буолар. Урут ыраахтааҕылаах Россия саҕана уһулуччу өҥөлөөх олохтоохторго, сэдэх да буоллар, кэм мэтээл, куортук биэрэн, аат-суол иҥэрэн бэлиэтиир эбит буоллахтарына, ол сэбиэскэй кэмҥэ умнуллубута. Бу дьыала сөргүтүллүөхтээх, история кырдьыга тиллиэхтээх.
Төһө да баттабылга, үтүрүллүүгэ сырытталлар, оччотооҕу саха омугун бас-көс дьонун ортотугар ырааҕы анаарар инникини түстээччилэр норуот олоҕун быһаарыылаах күчүмэҕэй кэмнэригэр үөскээн, олорон ааһар түбэлтэлэрэ хайаан даҕаны баар буолар эбит. Тыгын сиэнэ, Бөдьөкө уола Маһары олус уустук кэмҥэ олорон ааспыт киһи. Хаһаахтары кытта кыргыһыы маҥнайгы сылларыгар эһэтэ Тыгын өлөрүгэр түөртээх-хастаах оҕо оччотооҕу суостаах-суодаллаах кэми чуолкайдык өйдөөбөт эбит буоллаҕына, 1642 сыллаах бастаанньаҕа кыттыбыттарын иһин аҕатын Бөдьөкөнү, убайын Чаллаайыны маҥнайгы бойобуода Петр Головин ыйаан өлөртөөбүтүн уон түөртээх уол үчүгэйдик өйдүүрэ чахчы.
Үгүс сыллар усталарыгар Маһары бэйэтин таһынан өлбүт аҕатын, убайын тустарыгар дьаһаах төлүүр. Санаан көрдөххө, тустаахха улахан баттабыл, атаҕастабыл буолара саарбахтаммат суол. Ол да буоллар кини өһү-сааһы өйүгэр-санаатыгар туппат, бэйэтин кыатана, тулуйа сатыырга үөрэнэр. Бүрүүкээн турар кэм, олох-дьаһах сабардама туох да үүтү-ааны булларбат, кыаҕы таһынан саба баттаныы быһыытын-майгытын үөскэппитэ. Өрөлөстүҥ да, таах ыттыы өлөртөн атын төлкө суоҕа. Хаһаахтар саа-сэп күүһүнэн бэриннэриилэрэ диэн өссө кыра. Кэмэ суох элбэх илиигэ-атахха иилистэ, кэһиллэ сылдьар киис баайдаах дойду арыллыбытын туһунан омуннаах кэпсээн сири-сибиири тилийэ көтөн ыраахтааҕыга тиийэ иһиллибитин кэнниттэн аата-ахса биллибэт, сиргэ-дойдуга баппатах араас урдустар, ол иһигэр буруйтан-сэмэттэн куота сылдьар саарбах дьон киис сойуотугар тууһугурбут халыҥ халҕаһалара кылгас кэм иһигэр Саха сирин үгүс муннуктарыгар кутулла түспүттэрэ. Оччотооҕу суут-сокуон диэн тугун дьүүлүн-дьаабытын бүдүүлүү барбат, уорартан-талыыртан, өлөрөртөн-өһөрөртөн даҕаны туттуммат урдурҕаччылар сытар ынаҕы туруорбат сытыары-сымнаҕас, көнө майгылаах олохтоох дьону төһөлөөх түүрэйдээн олохторун огдолуппуттарын этиэххэ, кэпсиэххэ кэрэгэй. Ыраахтааҕы аатынан хомуллар дьаһааҕы таһынан, туох да көмүскэлэ суох олохтоохтору аны араас хаамаайылар сүөһүлэрин-астарын үтэ гынан, кэргэттэрин, кыргыттарын ойох оҥостон, түүлээхтэрин, малларын-салларын былдьаан, уһун сылларга төһөлөөх талбыттарынан айбардаан, күннээн-күөнэхтээн олорон ааспыттарын кырдьыгынан билиниэхпитин бэйэбит кыбыстабыт.
Маннык өйү-санааны тууйар-тумнарар хааннаах хабала сабардаабыт кэмигэр тугу гынан, туох суолу-ииһи тобулан олоҕу
