қатнашадилар, чунки қул бўлиб, иймон-эътиқоддан айрилиб қолиш хавфидан қутулиш севинчи шундай ҳимматни, шундай сафарбарликни келтириб чиқарган эди. Мадраса қурилиши 6 йил давом этиб, 1536 йили битказилади, бу пайтга келиб Убайдулла султон хонлик тахтига чиқиб, Убайдуллахон номини олган, давлат пойтахти амалда Бухоро бўлиб қолган эди. Шундан бери бу мадраса узлуксиз равишда (ҳатто шўролар замонида ҳам) илм-маърифат ўчоғи бўлиб келаётир.
Азиз ўқувчи! Агар йўлингиз Бухорога тушиб, Мир Араб мадрасасини зиёрат қиладиган бўлсангиз, ўша жанг оқшомини ва Мир Араб нутқини хаёлан бир эслаб қўйинг, унинг руҳи шод бўлганидан сизнинг ҳам дилингиз равшан тортса, сафарингиз янада кўнгилли ўтса ажаб эмас, иншооллоҳ!
Шайбоний ўғлонларидан икки кишининг исми Абдулла бўлган, шу боис I ва II рақамларини қўшиб айтиш зарур. Биринчи Абдуллахон қисқа муддат – 1539–1540 йилларда ҳокимият тепасида турган. Иккинчи Абдуллахон 1534 йили туғилиб, 1598 йили тасодифан вафот этган. Унинг портрети 1572 йили яратилган миниатюрада сақланиб қолган. Иккинчи Абдуллахон гарчи 1583 йили расман хон деб эълон қилинган бўлса-да, амалда 1557 йилдан бошлаб сиёсий ҳокимият унинг қўлида эди. 100 йилча давом этган шайбонийлар ҳукмронлигининг салкам ярим муддати унинг фаолияти билан боғлиқ, десак бўлади. Унинг бутун фаолияти эса ички айирмачиликларга барҳам бериш, марказий ҳокимиятни мустаҳкамлаш, Туркистон мамлакатининг барча ҳудудларини бирлаштириш, ҳунармандчилик, деҳқончиликни ривожлантириш, ички ва ташқи савдо-сотиқ ишларига кенг йўл ва ҳимояланган шарт-шароит яратиб бериш, шаҳар ҳаётини жонлантириш, илм-фан, адабиёт ва санъат равнақига аҳамият бериш, улкан қурилиш ва суғориш ишларини кучайтириш ва шу каби яратувчиликка қаратилган эди. У ҳокимиятни бошқарган йилларда, аниқроғи, хонлик даврининг иккинчи бўлагида Шайбонийлар давлатининг шимолий ҳудудлари Сибирь хонлиги билан, шимоли-ғарби Русия подшолиги билан, ғарби Каспий денгизи билан, ғарби-жануби эса Сафавийлар давлати билан, жануби эса Қандаҳор шаҳри билан, жануби-шарқда бобурийлар Ҳиндистони билан, шарқда Шарқий Туркистон билан чегарадош эди. Ясси, Сайрам, Тошкент, бутун Фарғона водийси, Мовароуннаҳр, Хоразм, Ҳисор, Чағаниён, Балх, Машҳад, Ҳирот каби вилоятлар унинг қаламравида эди. Бутун Туркистон мамлакатини ягона туғ, ягона пойтахт атрофида бирлаштира олиш шарафи ва бахти Амир Темур бобомиздан кейин фақат Иккинчи Абдуллахонга насиб этди. Шу ҳолни назарда тутсак, Иккинчи Абдуллахонни ўзбек давлатчилиги тарихида катта ўрин эгалловчи буюк давлат арбобларидан бири, дейишга ҳақлимиз. У бундай шарафга истеъдодли ва журъатли лашкарбошилиги билан, тадбирли сиёсатдонлиги билан, моҳир дипломатлиги билан, мамлакат иқтисодини суғорма деҳқончилик ва ҳунармандчиликни ривожлантириш асосида кўтариш билан эришди. Маълумки, иқтисодий замин бўлгач, илм-фан, маданият, меъморчилик, адабиёт ва санъат равнақ топади. Умуман, шайбонийлар даврида, хусусан, Иккинчи Абдуллахон даврида юртимизда худди шундай ҳол юз берди.
Аввало
