фарқламай, аралаштириб юборди. Асарларига одамлар тушунишмаса, “Бу ерда ақлли гап бор, келажак авлод англайди”, деб изоҳ беришди.
Бу йўналишларни рад этмай, ёки пастга урмай, уларни изланишлар самараси деб баҳолайман. Уларнинг қанчалик яшамоғини вақт кўрсатади. Балки чиндан ҳам келажак авлод “шимолий музликларда, айсберг чўққисида ғўза шоналади”, деган сатрларни ўқиганда “ҳа, йигит бечора севиб қолибди-да”, деган маънони англар. Лекин ҳозирги авлодга, бизнингча, содда, равон, самимий тарзда ёзилган асарлар ёқади. Ўлмас Умарбеков асарларининг севиб ўқилиши айнан шундан.
Ўлмас аканинг асарларидаги соддалик, равонлик жиддий масалаларни четлаб ўтиш ёки рад этиш эвазига эмас. Маълум ҳодисаларга нисбатан танқид йўқ, деб ҳам бўлмайди. Бу ерда гап баён этиш услубининг самимийлигида. “Ер ёнганда”, “Менинг ўғилбола жияним”, “Ойнинг олтин ўроғи” каби ҳикояларини ўқиган бўлсангиз, фикримга қўшиларсиз.
Сир эмаски, йўналишлар, аниқроқ айтилса, катта-кичик гуруҳлар ўз ғоялари байроғини баланд кўтариш мақсадида, ўзгачароқ ёзадиган адиб-ларга танқид кўзлари билан қарадилар. Бу гуруҳларнинг ўзларигагина хизмат қилувчи хос мақтовчи – танқидчилар мавжуд эди. Улар ўзлари тобе бўлган гуруҳдагиларнинг асарларини кўкларга кўтаришиб мақта-шарди, бошқаларни эса танқид қилмоқдан чарчашмас эди. Ёки “бошқачароқ” ёзилган асарни менсимай, индамай қўя қолишарди. Ўлмас аканинг бундай мақтовчилари ҳам, гуруҳлари ҳам йўқ эди. Бирон ерда танқидий фикр пайдо бўлиб қолса, “мевали дарахтга тош отилади”, деб қўя қолардилар. Танқидга қарши махсус жавоблар уюштириш у кишининг хаёлларига ҳам келмасди. Ўлмас аканинг фикрларича, энг асосий ва одил танқидчи – китобхон эди. Китоб тарқалдими, ўқилдими, маъқул тушдими? Ёзувчига яна қандай даъво бўлиши мумкин? Ахир, китоб бир-икки танқидчи учун эмас, минглаб ўқувчилар учун ёзилади-ку?
“Фотима ва Зуҳра” романи ёзилганида Ўлмас ака оғир хаста эдилар. Шунга қарамай, қўлёзмани “Шарқ юлдузи” журнали таҳририятига ўзлари олиб келдилар. “Тоҳир, бу соҳани сиз яхши биласиз, ўзингиз муҳаррирлик қилинг”, дедилар. Нашрга тайёрладик. Дастлабки қисми эълон қилингач, журнални кўтариб, шифохонага бордим. Ўлмас ака гапиролмай қолгандилар, томоқларидаги махсус тешик-мослама ёрдамида нафас олардилар. Аммо хасталик азобини, тушкунлик учқунини сира-сира сездирмасдилар. Лабларининг қимирлашидан “азизим” демоқчи эканликларини англаш мумкин эди. Асар билан табриклаганимдан сўнг дафтарчаларига бир нима ёзиб узатдилар: “Раҳмат, энди асарни ҳимоя қиласизларми?” Бу гапдан ажабланиб: “Асар ҳимояга муҳтож эмас”, –дедим. Ёзув дафтари ёрдамида анча гаплашдик. Ёзмоқчи бўлган асарларидан ҳам сўз очдилар.
Ўлим ҳар куни, ҳар соат эшик қоқиб турган дамда ҳам ёзувчи ҳаётга муҳаббат ва ишонч билан яшарди. Бу каби иродали ва саботли одамлар ҳақида ёзилган асарларни жаҳон адабиётида учратамиз. Балки қачондир Ўлмас Умарбековнинг ҳаёти ҳам бирон асарга асос бўлар?..
Мен Ўлмас
