konstytucji brytyjskiej mianem „materialnej”, ocenić należy, że do opisu jej charakteru najpełniej pasują określenia takie jak konstytucja „nieuchwalona”, „nieskodyfikowana” (Dicey 1915, s. lxix) czy „rozproszona”. W szczególności dwa ostatnie zasługują na uwagę. Pierwsze z nich, „konstytucja nieuchwalona”, zostało wprowadzone przez Alberta Venna Diceya w ósmym wydaniu (przygotowanym w 1914 roku) jego najważniejszego dzieła, Introduction to the Study of the Law of the Constitution z 1885 roku. Termin ten odzwierciedla sytuację, w której znajduje się konstytucja brytyjska: istniejąca niewątpliwie, lecz nieuchwalona przez żadną instytucję polityczną w jednym akcie prawnym bądź w serii czy zbiorze. Odróżnia on również konstytucję Zjednoczonego Królestwa od na przykład konstytucji Królestwa Szwecji, która, choć nieskodyfikowana, jest uchwalona (w postaci czterech aktów prawnych). Konstytucja rozproszona zaś kieruje uwagę na zasadniczy, unikalny składnik konstytucji brytyjskiej. Jest ona zbiorem reguł ustrojowych, które interpretowane są na bieżąco w praktyce politycznej i prawniczej ze zróżnicowanego zbioru źródeł; do źródeł tych zalicza się prawo stanowione przez odpowiednie instytucje, przede wszystkim parlament westminsterski, prawo powstające w wyniku prawotwórczej działalności sądów, zasady porządku prawnego sformułowane przez jurysprudencję i orzecznictwo oraz obyczaje konstytucyjne, nazywane najczęściej „konwenansami konstytucyjnymi” (termin ukuty przez Diceya). Konstytucja rozproszona to konstytucja, której źródła tworzą katalog instytucjonalnie heterogeniczny. Nie składają się na nią tylko spisane akty organów ciała politycznego, nie jest wyłącznie produktem obyczaju i norm zwyczajowych z niego wywiedzionych na podstawie porozumienia. Na podstawie zmiennej historycznie hierarchii tych źródeł reguł konstytucyjnych oraz, przede wszystkim, relacji podmiotów je stanowiących, Jim McConalogue wypracował ośmioelementowy schemat rozwoju brytyjskiej konstytucji od pełnego średniowiecza do współczesności (McConalogue 2019, s. 63–112). O ile sam model wprowadzony przez niego uznać trzeba za niepozbawiony poważnych wad, choć nowatorski, to kieruje on, słusznie, uwagę w stronę historycznych napięć i przemian, które doprowadziły ostatecznie do wykształcenia się obecnej postaci ustroju Zjednoczonego Królestwa.
Rozproszenie konstytucji brytyjskiej stwarza zasadniczo niepowtarzalną w kontekście europejskim szansę na prawokształtującą działalność podmiotów niepublicznych. Nowożytny kształt ustrojowi Zjednoczonego Królestwa nadało bowiem piśmiennictwo prawnicze (podjęte następnie przez judykaturę), ściśle zaś doktryna konstytucyjna wypracowana przez Diceya pod koniec XIX wieku wraz z wcześniejszym pisarstwem politycznym Waltera Bagehota. Napisana przez tego ostatniego bardzo popularna The English Constitution – wydany w 1867 roku zbiór artykułów publikowanych w latach 1865–1867, jako dzieło pierwszej klasy dziennikarstwa (Hood Philips 1966, s. 140) – współgrała z ustaleniami dokonywanymi na polu rodzącej się nauki prawa konstytucyjnego od co najmniej kilkudziesięciu lat. To właśnie Dicey, czerpiąc z Williama Blackstone’a i za jego pośrednictwem z Edwarda Coke’a, a więc również z dorobku siedemnastowiecznej angielskiej jurysprudencji klasycznej (Postema 2003a; Postema 2003b), określił ramy brytyjskiej konstytucji. Sposób, w jaki to uczynił, podyktowany był jego własnym poglądem na istotę prawa; stanowisko zajmowane przez Diceya pośrednio wciąż wywiera wpływ na sposób mówienia o konstytucji Wielkiej Brytanii. Choć Dicey tworzył przede wszystkim konstrukty teoretyczne (Ward 2004, s. 2), nie sposób odmówić mu ogromnego wpływu również na potoczne rozumienie brytyjskiego ustroju. Dla Diceya prawem sensu proprio było tylko i wyłącznie to, na podstawie czego orzekały sądy brytyjskie. Dlatego też tylko niektóre z „zasad konstytucyjnych” (constitutional rules) określał jako „prawa konstytucyjne” (constitutional laws) – nie wszystkie bowiem, choć niewątpliwie obowiązujące, spełniały konieczne przesłanki. „Jeden zestaw zasad jest w najściślejszym sensie prawami, gdyż są to zasady, które sądy […] wprowadzają w życie” (Dicey 1885, s. 24–25). Dicey wiedział jednak – i nie był w tym przeświadczeniu bynajmniej osamotniony, co wykazał skrupulatnie Owen Hood Phillips (Hood Phillips 1966) – że ustrój rządzony jest nie tylko poprzez tak ściśle rozumiane prawa, ale też poprzez innego rodzaju zasady. Choć sam był „tylko prawnikiem” (Dicey 1885, s. 22), autor Introduction to the Study of the Law of the Constitution zdecydował się nazwać tę drugą grupę reguł konstytucyjnych „obyczajami” czy też „konwenansami konstytucyjnymi” (conventions of the constitution). Konstytucja brytyjska jawi się w tym ujęciu jako konstytucja polityczno-legalna: złożona z dwóch heterogenicznych zbiorów norm, z których jedne przynależą do nauki ściśle rozumianego prawa konstytucyjnego, drugie zaś są przedmiotem dociekań „teoretyków politycznych” (Dicey 1885, s. 20). Sam Dicey zwraca uwagę, by nie utożsamiać tej różnicy z przyjętą na gruncie doktryny prawa brytyjskiego różnicą między prawem pisanym (written law) a prawem niepisanym (unwritten law). Sąd orzeka bowiem, argumentuje Dicey, zarówno na podstawie prawa jednego, jak i drugiego rodzaju, zarówno na podstawie statutu, jak i precedensu czy obyczaju (choć wspomnieć trzeba na marginesie, że w tamtym czasie doktryna prawotwórczego precedensu sądowego nie była jeszcze utrwalona w brytyjskiej kulturze prawnej; stało się to dopiero w XX wieku). Dlatego właśnie krytykuje Dicey swojego poprzednika, Edwarda A. Freemana, który wcześniej wprowadził do rozważań o konstytucji brytyjskiej podobne do Diceyowskich wątki: w The Growth of the English Constitution from the Earliest Times z 1872 roku sformułował rozróżnienie na „spisane prawo” i „niepisaną konstytucję” (Freeman 1872, s. 113). Pod tym, co Freeman nazywał „niepisaną konstytucją”, kryje się w istocie niemal dokładnie to, co Dicey rozumiał przez „konwenanse konstytucyjne”.
Mamy teraz cały system moralności politycznej, cały kodeks nakazów dla kierowania ludźmi piastującymi stanowiska publiczne, którego nie sposób znaleźć na żadnej ze stron czy to statutu czy w prawie powszechnym [common law – P.A.L.], ale które są w praktyce uważane za nie mniej święte [od nich – P.A.L.] (Freeman 1872, s. 109).
Obaj badacze prawa angielskiego zwrócili uwagę na istniejące w ich czasach napięcie między pewnymi zapisami historycznych aktów prawnych a praktyką życia publicznego – przede wszystkim w zakresie radykalnie pomniejszonej przez tę ostatnią mocy sprawczej monarchy. Tak rozumiany system konstytucyjny, składający się z wiążących praw i nie mniej wiążących konwenansów, miał swój wyraźny wymiar normatywny, chociaż nie istniał spisany dokument, który byłby uznawany za najwyższy akt prawny ciała politycznego (Wieciech 2012, s. 23).
Rok po publikacji pierwszego wydania „Wprowadzenia do nauki prawa konstytucji” (drugie, motywowane ogromną popularnością tekstu, nastąpiło już sześć miesięcy później) premier William Ewart Gladstone odczytywał już tę pracę na forum parlamentu, traktując ją jako dzieło ogromnego autorytetu (Michener 1982, s. xi). Jego słowa okazały się prorocze. W kolejnych dekadach praca Diceya okazała się rodzajem, posługując się terminologią Nilsa Jansena, pozalegislacyjnej, prywatnej kodyfikacji dla praktyki brytyjskiego prawa konstytucyjnego (por. Jansen 2010). Było to możliwe właśnie dzięki rozproszonemu charakterowi samej konstytucji. Poszczególne zasady i reguły, prawa i konwenanse, wywodzące się z różnych pod względem instytucjonalnym źródeł, Dicey zebrał, podsumował i opisał jako spójny system, nieraz wprowadzając poprzez to spójność w miejscach, w których wcześniej dostrzegano pewne trudności. System ten Dicey wsparł na dwóch fundamentach, dwóch aksjomatach, którymi rządzić się miała według niego konstytucja Zjednoczonego Królestwa: zasadzie suwerenności parlamentu (sovereignty of Parliament) (Dicey 1885, s. 35–79) oraz zasadzie rządów prawa (rule of law) (Dicey 1885, s. 167–331). Nie był rzecz jasna Dicey, co ujawni się wkrótce, zupełnym innowatorem w zakresie rozpoznania zarówno samych zasad, jak i ich treści. Już w tym miejscu jednak wspomnieć należy, że to jego systematyczny wykład – i bardzo potem wpływowe rozróżnienie na prawny i polityczny składnik konstytucji – doprowadziły do uznania tych reguł za fundamenty brytyjskiego ustroju. Właśnie też suwerenność parlamentu westminsterskiego (jako bezpośredniego kontynuatora parlamentów
