zdolności. Będzie naukowcem z rzadką specjalnością, twórczynią szkoły naukowej, pierwsza opracuje teorię. Jej nazwisko stanie się powszechnie znane. A zatem ród Danilewiczów-Lisowskich nie okryje się hańbą. Inessa okaże się godna swoich przodków. To pozwalało nam żywić nadzieję, że w czasach bolszewików zdołamy zachować i przekazać w spadku nasze tradycje.
Jednakże niebawem wydarzyła się rzecz straszna. Gdy córka była na czwartym roku, pewnego dnia próg naszego domu przekroczył On. Mój Boże, uczęszczał na przyśpieszony kurs z zakresu szkoły średniej. Pochodził z rodziny robotniczej. Ojciec kolejarz, zdaje się, że maszynista, matka – pracownica fabryki. Mieli ośmioro dzieci. O żadnym przyzwoitym wychowaniu nie mogło być mowy, a co dopiero mówić o manierach i wykształceniu. Zachodziłam w głowę, gdzie Inessa zdołała go poznać. Okazało się, że w biurze rajkomu[4] jakiegoś Komsomołu. I oto rezultat bolszewizmu: nie ma już elitarnych uczelni wyższych, a jeżeli jeszcze gdzieś są, to nikt nie jest w stanie udzielić gwarancji bezpieczeństwa, bo istnieją jakieś prace społeczne, które na siłę łączą wszystkie warstwy społeczne.
Razem z Nikołajem Wieniediktowiczem staraliśmy się nie stracić twarzy i usiłowaliśmy być uprzejmi, ale już po pierwszej Jego wizycie w naszym domu spróbowaliśmy delikatnie dać córce do zrozumienia, że taki dziwny młody człowiek nie ma u nas czego szukać. Wtedy Inessa powiedziała coś, po czym długo nie mogliśmy dojść do siebie.
– Nie rozumiesz, mamo? Wychodzę za niego. Przyprowadziłam go, żeby dokonać oficjalnej prezentacji.
– To chyba jakiś niemądry żart. – Nikołaj Wieniediktowicz włączył się do rozmowy. – Studia humanistyczne wykształciły w tobie szczególne poczucie humoru. Zawsze uważałem, że z twoimi zdolnościami powinnaś wybrać uczelnię techniczną, to bardzo dyscyplinuje myślenie.
– To nie żart, tato – odparła Inessa bardzo poważnie. – Wychodzę za niego, zaliczam czwarty rok, a we wrześniu biorę urlop dziekański.
– Ale z jakiego powodu? – zapytałam, nie wierząc własnym uszom.
– Z powodu ciąży, mamusiu – wyjaśniła spokojnie. – We wrześniu będę akurat w ósmym miesiącu.
Był kwiecień, cudowny, wyjątkowo pogodny, wilgotny i ciepły. Kwiecień. Do września pozostawały zaledwie cztery miesiące.
Nie mieliśmy z Nikołajem Wieniediktowiczem wyboru, musieliśmy przyjąć Go do naszej rodziny. Miał oczywiście imię i nazwisko, które przekazał naszej córce, ale dla nas na zawsze pozostał Nim. Ten łajdak. Ten nuworysz. Ten jej mąż. Między sobą zawsze nazywaliśmy go wyłącznie w ten sposób.
Gdy minął pierwszy szok, oboje z mężem wzięliśmy się w garść i zaprosiliśmy Inessę na poważną rozmowę. Prowadził ją Nikołaj Wieniediktowicz, a ja uważnie obserwowałam reakcję córki, gotowa w każdej chwili pośpieszyć mu z pomocą. Musieliśmy stworzyć wspólny front, tak by Inessa nie pomyślała, że jej przyszłe macierzyństwo skłoniło nas do ustępliwości.
– Odrzuciłaś święte, półtorawieczne tradycje rodu Danilewiczów-Lisowskich – powiedział Nikołaj Wieniediktowicz surowo. – Chcesz się połączyć węzłem małżeńskim z człowiekiem niegodnym naszej rodziny pod względem zarówno urodzenia, jak i cenzusu naukowego. Gdybyśmy mogli do tego nie dopuścić, tobyśmy to, oczywiście, zrobili. Ale teraz już za późno. W naszej rodzinie nigdy nie było nieślubnych dzieci, więc nie możemy żądać, żebyś w obecnej sytuacji nie wychodziła za… za twojego przyjaciela z kursu. Nie możemy też pozwolić, żebyś mieszkała w akademiku, bo nie ma tam warunków do pracy ani do należytego wypoczynku. Gotowi jesteśmy się zgodzić, żebyś przyprowadziła go do naszego mieszkania. On, rzecz jasna, nie zasłużył na to, w tym domu mieszkali i umierali twoi przodkowie, ale ze względu na ciebie i twoje przyszłe dziecko gotowi jesteśmy znosić obecność twojego… hm… męża. Mamy jednak pewien warunek. I to bezwzględny. Nasza wspólna egzystencja w tym domu będzie możliwa, jeżeli zostanie on przyjęty.
– Warunek? – zapytała zdziwiona Inessa, hardo patrząc ojcu w oczy. – Jaki tutaj może być warunek? Chyba nie zażądacie, żebym się z nim rozwiodła, gdy urodzi się dziecko?
– W rodzinie Danilewiczów-Lisowskich, podobnie jak w rodzinie Essenów, nigdy nie było nie tylko nieślubnych dzieci, lecz także samotnych, porzuconych przez mężów matek – odrzekł Nikołaj Wieniediktowicz dumnie. – Nawet gdybyś sama zechciała się rozwieść, nie dopuścilibyśmy do tego. Dwukrotne złamanie tradycji jest nie do przyjęcia. Jeden raz całkowicie wystarczy. Nasz warunek polega na czym innym. Twój… hm… mąż powinien zasłużyć na przyjęcie do naszej rodziny. Musi zdobyć wszechstronne wykształcenie i zrobić błyskotliwą karierę. Poza tym musi nabrać ogłady, żeby nie robił nam wstydu przed gośćmi odwiedzającymi nasz dom i znającymi nasze tradycje. Czy możesz więc obiecać nam tutaj i teraz, że zrobisz, co w twojej mocy, żeby spełnić ten warunek?
Inessa milczała przez chwilę, w zadumie kontemplując wazon, który stał na środku stołu, potem podniosła wzrok, popatrzyła uważnie najpierw na ojca, a następnie na mnie.
– To się stanie samo – odparła półgłosem. – Moje wysiłki nie będą potrzebne. Nawet sobie nie wyobrażacie, jaki on jest zdolny i jaki ma twórczy umysł. Dzięki swoim pracom z matematyki dostanie się na studia bez egzaminów, i to od razu na drugi rok. Zostanie wielkim naukowcem, tego możecie być pewni. Okaże się godny naszej rodziny i nie okryje jej hańbą. A co się tyczy ogłady, to szczerze mówiąc, liczę na twoją pomoc, mamo. To prawda, że trzeba go nauczyć dobrych manier, w tej kwestii nie dyskutuję.
Zdziwiliśmy się, że tak łatwo odnieśliśmy zwycięstwo, ponieważ spodziewaliśmy się długiego i zaciętego oporu. Nasza córka okazała się jednak nieodrodną reprezentantką swojego rodu, toteż zrozumiała i zaakceptowała nasze żądania jako coś oczywistego.
Niedługo potem On pojawił się w naszym domu. Na początku było to potworne. Nie potrafił prawidłowo siadać i wstawać, nie wiedział, jak posługiwać się sztućcami i jak uprzejmie rozmawiać przez telefon. Nie mogliśmy go pokazywać gościom. Ale cieszyło nas, że uczył się chętnie i pilnie. Można było odnieść wrażenie, że chce jak najprędzej zerwać z robotniczo-chłopską przeszłością, wydostać się ze swojej skorupy i zmienić upierzenie. Wcale się nie obrażał, gdy nie zapraszaliśmy go do stołu przy obcych, starał się szybko zjeść coś w kuchni, po czym znikał w pokoju, który zajmowali z Inessą. Patrzył na mnie i na mojego męża z wielkim szacunkiem i wciąż się dopytywał, jak się powinien wyrażać albo jak robić to czy tamto. Nie można mu było odmówić pracowitości. Należał niewątpliwie do wzorowych studentów (nawiasem mówiąc, rzeczywiście został przyjęty od razu na drugi rok, córka nie przesadzała), po zajęciach biegł do biblioteki, wieczorem wracał do domu z naręczem książek i ślęczał nad nimi do świtu. Nie mam pojęcia, kiedy sypiał. Poza tym okazał się nie najgorszym ojcem. Inessa siedziała w domu z naszym wnukiem. Pomagałam jej w miarę możliwości, wynajęłam nianię, ale On potrafił i pobawić się z dzieckiem, i pójść z nim na spacer, w dodatku robił to nie z obowiązku, ale z wyraźną przyjemnością.
Mijały lata i ku naszemu zaskoczeniu On się wyrobił i jego obecność przestała nas razić. Po studiach zaczął robić doktorat i napisał go w ciągu roku. Widocznie Inessa nie przesadzała, gdy mówiła o Jego zdolnościach. Pogodziliśmy się z jej małżeństwem, ale nigdy się do Niego nie zbliżyliśmy. A gdy po obronie doktoratu zaczął pracować, robić karierę i niebawem dostał służbowe mieszkanie, oboje z Nikołajem
