базарга килгән казакъ белән мавыгып сөйләшеп утыра торган була.
Әйтергә кирәк: ул чагында үзбәкләр Төркстанның шәһәрләрендә генә күпчелек тәшкил итәләр иде. Төркстан шәһәре тирәсендә үзбәк кышлаклары-авыллары бик аз, анда күчмә казакълар яши. Шулай ук шәһәр халкының йомышчы, ялчылары да бөтенләе белән диярлек әнә шул казакъ ярлыларыннан тора иде. Шунлыктан Галимҗан күбрәк әнә шулар белән аралашкан, алар тормышын өйрәнергә тырышкан.
Алар яныннан кайткан чагында Галимҗанның кулында карандаш-каләм белән арлы-бирле язылган, озынлы-кыскалы, киң, тар кәгазь кисәкләре була икән. Ул боларны үзенең фанердан ясалган юл сандыгына салып бара. Аңардан:
– Галимҗан әфәнде, ул кәгазьләргә нәрсә язасың соң, алар нәрсәгә кирәк? – дип сорыйлар.
Галимҗан көлеп кенә җавап бирә:
– Хәерче капчыгы өчен күзгә күренгән һәрбер нәрсә – калакмы, шырпы тартмасымы, калай кисәкләреме, каткан икмәк-шикәрме – һәммәсе дә зур байлык булган шикелле, әдип өчен дә әнә шундый кәгазьләр кыйммәтле җәүһәрләр!
Шәһәрдә бераз яшәгәннән соң, Галимҗан далага – берәр хәллерәк казакъка илтеп куюларын сорый. «Килгән-килгән, саф, иркен һавалы далада бераз кымыз эчеп, кузы ите ашап киткәндә дә зарар булмас иде», – ди.
Сәет-Насыйр әфәнде аны үзенең яхшы гына тормышлы таныш-дус казакъларыннан берсенә илтеп куя:
– Кәттә мулдәкә булады бу[16]! – ди.
Соңыңнан әлеге казакъ та Сәет-Насыйр әфәндегә зарлана:
– Мулдакә дигәнең ау исәр булды гуй![17] – ди. – Кузы[18] гуште, кымыз дигәнең аның өчен анчиси бер тамак гуй![19] – ди. – Киленчәкләр белән бүз балалык кылып йөрүдән башкага төк карамайды.
Галимҗан монда да шулай була: кайда падачы (куй багучы – көтүче), кайда куй савучы хатын-кыз, кайда яшьләр уены, ул гел шулар тирәсендә, шулар белән мәш килә. Аннан соң казакъларның асау атлары[20], айгырлары белән кызыксына. Бәла бит ул далада туып үсеп, кулга ияләшмәгән казакъ айгырлары белән эш итү!.. Иң элек аны тота алмый теңкәң корый, эштән чыгасың. Ул сине янына да җибәрми яисә арт аяклары белән тибеп очыра, яки берәр җиреңнән тешләп эләктереп ала да бер читкә селтәп ташлый. Ниһаять, колакларын торгыза да киң дала буйлап оча; аның артыннан ни яхшы чаптар атларга атланган дүрт-биш кеше башларына элмәк арканнар тагылган озын кура агачларын күтәреп куып йөриләр. Аның муенына элмәкле җеп ташлап эләктерергә азапланалар, ә ул якын да җибәрми сине!..
Әле аны тотып, эләктереп алганда да аңа атланалмый яисә аңа атлангач та шома гына йөреп китә алмый йөдисең. Мең бәла белән атланып та өлгермисең, ул алгы аякларын югары күтәреп, арт аяклары белән баса да, кинәт кенә мәтәлчек атып, сине бер кырый ыргытып җибәрә. Галимҗан, кайчакларны бөтен дөньясын, ашау-эчүен онытып, көне буе әнә шундый асау айгырлар янында була. Казакълар исләре китеп сөйлиләр:
– Киленчәкләр белән ат җене сугылган, күрәсең, аңарга, – диләр. –
Зур укымышлы кеше бу!
Мулла дигәнеңәйле-шәйле бер кеше булып чыкты ич!
Кузы – ике-өч айлык куй бәрәне.
Гуй – безнеңчә «ич» урынында йөртеләторгая бер кисәкчә: күрдем гуй – күрдем ич, бирдем гуй – бирдем ич. Уйгурлар – «гу», үзбәкләр «ку» диләр.
Асау ат – кулга ияләшмәгән кыргый ат.
