narodów i prowincji monarchii), i wstecz (tradycją)421.
Karliści przypominają, że sprzeczność pomiędzy nowożytną teorią suwerenności a tradycją hiszpańską dostrzegli od razu autorzy klasyczni Siglo de Oro. Inkwizycja hiszpańska potępiła – ze wszystkimi konsekwencjami prawnymi – propozycję wygłoszoną przez pewnego kaznodzieję wobec króla Filipa II, według której „królowie mają władzę absolutną (poder absoluto) nad osobami swoich wasali (vasallos) i ich dobrami (bienes)”422. Autor „katolicko poprawnego” (catholicamente enmendadas) przekładu traktatu Bodina na język kastylijski (Los seis libros de la República de Iuan Bodino, Turín 1591) – aragoński prawnik Gaspar de Añastra e Isunza (ok. 1551–1603) w swoich komentarzach wskazał, że Hiszpanie nie mogą zgodzić się na zastąpienie pojęcia „najwyższego panowania” przez pojęcie suwerenności, ponieważ suwerenność aspiruje do władzy ponad organizmami społecznymi, podczas gdy suprema auctoritas „implikuje fakt, że każdy organ polityczny, z panowaniem władcy włącznie, jest zamknięty w określonych granicach”423. Rodzimą koncepcję monarchii ograniczonej (la monarquía limitada) najlepiej, zdaniem Valleta de Goytisolo, wyraził średniowieczny jurysta kataloński – Tomás de Mieres (1400–1474), który w Apparatus super constitutionibus curiarum generalium Cathaloniae wyróżnił cztery rodzaje ograniczeń arbitralności politycznej: religijne (prawo ludzkie nie może być w niczym sprzeczne z boskim), etyczne (nakazy prawa naturalnego), polityczne (funkcją rządzenia jest respektowanie wolności osobowej) i jurydyczne (normy prawa)424. Elías de Tejada podkreślał z kolei, że w średniowieczu świadomość różnicy pomiędzy władzą nieograniczoną a suprema auctoritas (resp. souveraineté – suzeraineté; sovranitá – regalitá) była powszechna w całej Christianitas, zwracając zwłaszcza uwagę na świadomość tego przeciwieństwa w myśli angielskiej (Jan z Salisbury; Johna Fortescue rozróżnienie dominium regale od dominium politicum et regale)425.
Nowożytni teoretycy suwerenności i promotorzy absolutyzmu odrzucili również obecne w myśli klasycznej i średniowiecznej prawo do oporu czynnego wobec władzy tyrańskiej – aż do tyranobójstwa w przypadkach, jak pisze św. Tomasz z Akwinu, „szalonego przerostu tyranii (excessus tyrannidis)”426. Karliści przeciwnie: bronią i rewitalizują średniowieczne doktryny, wskazując – jak na przykład chilijski tomista Juan Antonio Widow Antoncich (ur. 1935) – zarówno konkretne sytuacje, jak ogólną zasadę, usprawiedliwiającą opór.
Prawowitość powstania (sublevación) zakłada sytuację uprzedniej nieprawowitości (ilegitimidad) władzy, która nie jest zdolna do ustanowienia ładu, ale wykazuje skłonność do ustanowienia porządku sprzecznego z dobrem wspólnym (bien común). Prawowite w ten sposób będą nie tylko powstania w Hiszpanii 1936 roku czy w Chile 1973 roku, ale również w Niemczech w lipcu 1944 roku czy na Węgrzech w październiku 1956 roku427.
Najbardziej dobitny wyraz temu przekonaniu daje Elías de Tejada, który (odnosząc się do tych samych przypadków) uznał doktrynę tyranobójstwa (doctrina del tiranicidio) wprost za kulminację katolickiego prawa naturalnego (derecho natural católico), formułując wszelako szereg założeń warunkujących to uprawnienie, jak:
(1) dualizm Stwórca – stworzenie (Creador – creatura), w którego ramach to Stwórca jest prawodawcą i sędzią (legislador y juez); (2) nieograniczoność władzy boskiej, a radykalne ograniczenie władzy człowieka, władnego wprawdzie dostosować się lub nie do danego przez Boga ładu naturalnego, lecz niezdolnego do samodzielnego stworzenia ładu moralnego; (3) pomiędzy uprawnieniem do rządzenia a wykonywaniem władzy staje norma oceniająca (calificadora) wszelkie działanie: prawo naturalne; (4) wszelki autorytet pochodzi od Boga, lecz rządzący traci ów autorytet, jeśli nie wykonuje Jego przykazań (preceptos); (5) władca, który nie dostosowuje się do prawa naturalnego, traci swój autorytet, toteż poddany (el súbdito), postawiony wobec wyboru pomiędzy posłuszeństwem rządzącemu człowiekowi (hombre–gobernante) a posłuszeństwem Bogu, musi podążać za nakazami (dictados) Boga; (6) jeżeli władza polityczna jest tylko siłą (fuerza) i przemocą (violencia), a nie służy sprawiedliwości (justicia), to jest tyranią; (7) hiszpańska tradycja prawnonaturalna (w przeciwieństwie do myśli nowoczesnej), rozróżnia precyzyjnie siłę i rozum (razón), polityczną normę współżycia (convivencia) i przepisy prawa; (8) stawianie oporu władzy gwałcącej nakazy prawa naturalnego nie jest zwykłym uprawnieniem danym człowiekowi (simplemente derecho para el hombre): jest obowiązkiem (deber). A zatem doktryna tyranobójstwa jest najdobitniejszym (más acabada) wyrazem prawa naturalnego, kosmologicznego teocentryzmu i katolickiej koncepcji świata428.
Przeciwieństwem wszystkich odmian etatyzmu państwa nowoczesnego: narodowosocjalistycznej, marksistowskiej czy socjaldemokratycznej jest państwo tradycyjne, a raczej „społeczeństwo polityczne”, funkcjonujące poprzez społeczności pośrednie: rodzinę, gminę, region i korporacje429. Wspólnotę tę Elías de Tejada rozważa jako corpus politicum, które jest zarazem corpus mysticum, integrującym duchowo (religijnie) i politycznie (w instytucji monarchii) wspólnoty mniejsze z ich instytucjami, prawami i obyczajami430.
Vallet de Goytisolo wyróżnił siedem fundamentów ciał pośredniczących (los cuerpos intermedios), tworzących „konstytucję organiczną” (constitución orgánica) wspólnoty politycznej w oparciu o zasadę pomocniczości (principio de subsidariedad): (1) fundament teologiczny – związanie z ładem boskiej kreacji świata jako jedności w ustopniowanej i uporządkowanej (derivada y ordenada) wielości; (2) fundament metafizyczny – zgodność z pierwszymi zasadami ładu naturalnego, zapisanego w naturze stworzonej; (3) fundament antropologiczny – społeczna natura człowieka jako bytu nie izolowanego (aislado), lecz zrodzonego w rodzinie i egzystującego w wielu społecznościach o różnych, lecz komplementarnych zadaniach; (4) fundament teleologiczny – cele życia ludzkiego wymagają współpracy między ludźmi realizującej się w różnych wspólnotach; (5) fundament aksjologiczny – wspólnotowa podstawa fundamentalnych wartości społecznych (valores sociales); (6) fundament deontologiczny – konieczność istnienia prawdziwych autorytetów i elit dla doskonalenia się oraz rozwoju indywidualnego i społecznego; (7) fundament egzystencjalny – bez zadomowienia się (arraigo) osób nie można osiągnąć pełni sensu ludzkiego życia431.
Klasyk karlizmu – Vázquez de Mella, który posługiwał się jeszcze pojęciem suwerenności432, rozróżnia wszelako pomiędzy „suwerennością społeczną” (soberanía social) a „suwerennością polityczną” (soberanía política), piętnując jednocześnie każdy współczesny ustrój, który bez względu na różnice formalne (monarchia, demokracja, dyktatura) ufundowany jest na unifikacji suwerenności – unifikacji wyłącznie (exclusivamente) politycznej433. Solidarność społeczna, która wyłania się (emerga) z rodziny, a następnie, podług skali potrzeb, wytwarza gminę, ich federację, czyli rejon (comarca),
Zob. F. Elías de Tejada,
Cyt. za: M. Ayuso Torres,
Idem,
J. Vallet de Goytisolo,
Zob. F. Elías de Tejada,
Św. Tomasz z Akwinu,
J.A. Widow,
F. Elías de Tejada,
Zob. G. Fernández de la Mora,
Zob. F. Elías de Tejada,
J. Vallet de Goytisolo,
Dotyczy to nie tylko Melli, ale również Pradery i innych teoretyków karlizmu w pierwszej połowie. Należy jednak mieć na uwadze, że byli to publicyści, a nie myśliciele akademiccy, więc używali pojęć będących po prostu w powszechnym obiegu w ich epoce. Mella jednak koncepcję państwa Hobbesa i Machiavellego postrzegał – tak samo jak „współczesną statolatrię” (
