i praktyczny, ergo pisze na nowo zarówno teorię prawa, jak i etykę prawa. Na zakończenie oddajmy więc głos Dreierowi, postaci, która wniosła największy wkład w dzieło rozwiązywania, w gruncie rzeczy pozornego, dylematu: „filozofia prawa czy teoria prawa”. W jednej ze swoich ostatnich prac Dreier krytycznie odniósł się do propozycji Hilgendorfa i von der Pfordtena; w podsumowaniu dobitnie stwierdził:
Od filozofii prawa do teorii prawa i z powrotem? Nie, ponieważ teoria uzyskała status samodzielnego kierunku badawczego. Teoria prawa jako część filozofii prawa? Zgoda, o ile przyjmiemy, że teoria prawa bez szkody dla swojego filozoficznego wymiaru jest przede wszystkim dziedziną prawniczą (Dreier 2007, s. 32).
Widać wyraźnie, że wytyczenie ścisłej granicy między teorią prawa i filozofią prawa nie jest sprawą prostą. Jednak prawnicy intuicyjnie wyczuwają różnicę między tymi dyscyplinami. Za przykład wyrazu takiej intuicji mogą posłużyć wydane niedawno dwie książki Alexandra Somka, austriackiego teoretyka i filozofa prawa. Obie mają charakter wprowadzenia: z jednej strony do filozofii prawa (Somek 2018), z drugiej zaś do teorii prawa (Somek 2017). Bardzo charakterystyczne są okładki tych monografii: filozofię prawa symbolizuje piękna bogini z obrazu Klimta, trzymająca tabliczkę z napisem „lex”; na okładce książki o teorii prawa widzimy natomiast inny fragment dzieła Klimta: znudzoną i obojętną erynię. Można to odczytać w następujący sposób: filozofia prawa ma charakter normatywny i jest programowo zaangażowana aksjologicznie (perspektywa, jak być powinno); z kolei teoria prawa ma wymiar przede wszystkim analityczny i jest co do zasady aksjologicznie neutralna (perspektywa, jak jest).
Alexy R. (2008), Die Natur der Rechtsphilosophie, w: W. Brugger, U. Neumann, S. Kirste (red.), Rechtsphilosophie im 21. Jahrhundert, Frankfurt a. Main: Suhrkamp, s. 11–25.
Brockmöller A. (1997), Die Entstehung der Rechtstheorie im 19. Jahrhundert in Deutschland, Baden-Baden: Nomos.
Coyle S., Pavlakos G. (red.) (2005), Jurisprudence or Legal Science, Oxford: Hart Publishing.
Dreier R. (1981), Recht-Moral-Ideologie. Studien zur Rechtstheorie, Frankfurt a. Main: Suhrkamp.
Dreier R. (1991), Recht-Staat-Vernunft. Studien zur Rechtstheorie 2, Frankfurt a. Main: Suhrkamp.
Dreier R. (1992), Zum Verhältnis von Rechtsphilosophie und Rechtstheorie, w: V. Schöneburg (red.), Philosophie des Rechts und das Recht der Philosophie. Festschrift für Hermann Klenner, Frankfurt a. Main i in.: Peter Lang, s. 15–28.
Dreier R. (2000), Die Rechtssoziologie im Gefüge der juristischen Grundlagendisziplinen, w: H. Dreier (red.), Rechtssoziologie am Ende des 20. Jahrhunderts. Gedächtnissymposion für Edgar Michael Wenz, Tübingen: Mohr Siebeck, s. 309–322.
Dreier R. (2007), Von der Rechtsphilosophie zur Rechtstheorie und wieder zurück?, w: R. Grote i in. (red.), Die Ordnung der Freiheit. Festschrift für Christian Starck zum siebzigsten Geburtstag, Tübingen: Mohr Siebeck, s. 21–33.
Funke A. (2004), Allgemeine Rechtslehre als juristische Strukturtheorie. Entwicklung und gegenwärtige Bedeutung der Rechtstheorie um 1900, Tübingen: Mohr Siebeck.
Grimm D. (red.) (1976), Rechtswissenschaften und Nachbarwissenschaften, t. 1–2, München: C.H. Beck.
Grote S. (2006), Auf der Suche nach einem „dritten Weg”. Die Rechtsphilosophie Arthur Kaufmanns, Baden-Baden: Nomos.
Hilgendorf E. (2005), Die Renaissance der Rechtstheorie zwischen 1965 und 1985, Würzburg: Ergon.
Hilgendorf E. (2008), Zur Lage der juristischen Grundlagenforschung in Deutschland, w: W. Brugger, U. Neumann, S. Kirste (red.), Rechtsphilosophie im 21. Jahrhundert, Frankfurt a. Main: Suhrkamp, s. 111–133.
Kaufmann A. (1997), Rechtsphilosophie, München: C.H. Beck.
Kaufmann A. (1999), Das Verfahren der Rechtsgewinnung – eine rationale Analyse. Deduktion, Induktion, Abduktion, Analogie, Erkenntnis, Dezision, Macht, München: C.H. Beck.
Kaufmann A. (2004), Rechtsphilosophie, Rechtstheorie, Rechtsdogmatik, w: A. Kaufmann, W. Hassemer, U. Neumann (red.), Einführung in Rechtsphilosophie und Rechtstheorie der Gegenwart, Heidelberg: C. F. Müller, s. 1–25.
Klatt M. (2007), Contemporary Legal Philosophy in Germany, „Archiv für Rechts- und Sozialphilosophie” 97 (4), s. 519–539.
Kunz K.-L., Mona M. (2006), Rechtsphilosophie, Rechtstheorie, Rechtssoziologie, Bern–Stuttgart–Wien: Haupt.
von der Pfordten D. (2001), Rechtsethik, München: C.H. Beck.
von der Pfordten D. (2004), Was ist und wozu Rechtsphilosophie?, „Juristenzeitung” 4, s. 157–166.
Radbruch G. (1993a), Grundzüge der Rechtsphilosophie, w: A. Kaufmann (red.), Gustav Radbruch. Gesamtausgabe, t. 2: Rechtsphilosophie II, Heidelberg: C.F. Müller.
Radbruch G. (1993b), Rechtsphilosophie, w: A. Kaufmann (red.), Gustav Radbruch. Gesamtausgabe, t. 2: Rechtsphilosophie II, Heidelberg: C.F. Müller.
Radbruch G. (2009), Filozofia prawa, przeł. E. Nowak, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Roellecke G. (red.) (1988), Rechtsphilosophie oder Rechtstheorie?, Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft.
Sieckmann J.-R. (2005), Begriff und Gegenstand der Rechtstheorie bei Ralf Dreier, w: R. Alexy (red.), Integratives Vestehen. Zur Rechtsphilosophie Ralf Dreiers, Tübingen: Mohr Siebeck, s. 3–26.
Somek A. (2017), Rechtstheorie: zur Einführung, Hamburg: Junius.
Somek A. (2018), Rechtsphilosophie. Zur Einführung, Hamburg: Junius.
Stawecki T. (2006), Filozofia prawa a teoria prawa: spór nierozstrzygalny czy pozorny?, „Studia Iuridica” XLV, s. 211–232.
Zajadło J. (2015), Filozofia prawa – pyta filozof, odpowiada prawnik, „Państwo i Prawo” 7, s. 5–22.
Zajadło J. (2018), Kaufmann, Sopot: Arche.
ANALITYCZNA FILOZOFIA PRAWA
Marek Zirk-Sadowski
Słowa kluczowe: akt woli, analiza językowa, dyrektywalna koncepcja znaczenia, ekstensjonalność, heureza, intensjonalność, język prawny, komunikacja społeczna, logika deontyczna, pozytywizm inkluzyjny, pozytywizm prawniczy, pragmatyka języka, suweren, użycie wypowiedzi, wypowiedzi performatywne
1.1. Prawnicy zawsze interesowali się językową formą prawa. Rzymski spór plebejuszy z patrycjuszami, zakończony ujawnieniem tekstu prawa w postaci prawa dwunastu tablic, otwiera długą listę wydarzeń w historii prawa, w których spierano się o rolę językowej formy prawa. Większość wybitnych władców europejskich próbowała wyrazić prawo w formie pisemnej i w ten sposób utrwalić normatywność prawną, aby przetrwała przez pokolenia. Wokół tekstów prawnych rozwinęła się praktyka prawnicza, głównie w formie sądowej, która przerwała bezpośredni związek prawodawcy z tekstem i stworzyła sferę samodzielnych interpretacyjnych działań prawników.
Dopiero
