Trudno policzyć, jak wiele dziewcząt o bladych twarzach i chłopców bez książek w rękach wlecze się poboczem drogi. Nawet jeśli matka jest złożona chorobą, syn nie może zostać w domu, aby się nią opiekować, musi iść i pracować, ale pieniądze, jakie dostanie, nie wystarczą na lekarstwo dla niej (…) Chociaż na pozór społeczeństwo wygląda wspaniale i krok po kroku sięga wielkości, z drugiej strony widzimy stan stopniowego pogorszenia, słabości spowodowanej chorobą i ubóstwem (…) Nie ma nic gorszego dla kraju niż okazywanie coraz większej pogardy jego ubogim, gdy jednocześnie bogaci stają się coraz bardziej aroganccy i ekstrawaganccy (Irokawa 1985: 241).
Społeczeństwo podlegające traumie kulturowej jest niepewne swojej przyszłości, w związku z czym jest podatne na ideologie obiecujące szybkie i radykalne rozwiązanie problemów. Można przypuszczać, że łatwość, z jaką w Japonii okresu Meiji rozpowszechnił się nacjonalizm, miała u swoich podstaw nie tylko państwową indoktrynację i historyczne zaszłości, ale i stan traumy kulturowej.
W okresie szogunatu Tokugawa rolę biurokracji pełnił stan samurajski. Stworzony przez szogunat system stanowisk służył administrowaniu ziemiami i miastami należącymi do szogunatu. System ten był kopiowany w księstwach rządzonych przez daimyō. W pierwszym okresie modernizacji Meiji nowa biurokracja państwowa odziedziczyła ten samurajski charakter, poszerzony o elity książęce, dworskie i należące do rodu cesarskiego. Tym samym zachowana została przepaść między członkami aparatu władzy państwowej a zwykłym ludem[37]. Umożliwiło to władzom Meiji realizację bardzo głębokich zmian i nowatorskich, często ekstrawaganckich pomysłów, bez konieczności starania się o społeczny konsensus. Była to – innymi słowy – modernizacja narzucona z góry. Poddany cesarski nie miał innego wyboru, musiał posłusznie dostosować się do nowych czasów – do nowego kalendarza, nowego sposobu liczenia czasu (na przykład wprowadzenia tygodnia i niedzieli), nowych wymagań dotyczących stroju (między innymi wprowadzenia mundurów i garniturów w miejsce męskich kimon) i obyczaju (na przykład zakaz odkrywania ciała w miejscach publicznych, zakaz wspólnych męsko-damskich kąpieli w gorących źródłach, zakaz oddawania moczu na ulicy itp.). W pierwszym dwudziestoleciu Meiji nikt poddanych nie pytał o zdanie ani o zgodę. Nowa, wspaniała Japonia budowana była przez samurajskie i cesarskie elity, zgodnie z ich wiedzą o świecie i z ich wyobrażeniami o silnym, nowoczesnym państwie.
Cechą charakterystyczną pierwszego okresu rządów Meiji był brak podziału na władzę polityczną i państwową administrację. Nowe władze szybko zaczęły opracowywać zbiór strategicznych celów i metod modernizacji Japonii. Początkowo uważano, że uwolnienie systemu gospodarczego oraz ludzi z okowów systemu szogunackiego, z przynależności stanowej i związanych z nią uprawnień i powinności wystarczy jako sposób na modernizację. W miarę upływu czasu, ponieważ zwiększała się wiedza o rozwiązaniach stosowanych w krajach zindustrializowanych i ich skutkach, stało się jasne, że taka droga modernizacji generuje ogromne różnice społeczne, a co za tym idzie zarówno nędzę, jak i wielkie bogactwo. Pod koniec XIX wieku wzorem dla funkcjonującej już państwowej biurokracji stał się model pruski, natomiast angielski model industrializacji zaczął być krytykowany i odrzucany.
W roku 1896 znany wówczas biurokrata Kaneko Kentarō powiedział, że Japonia powinna wyciągnąć nauki ze smutnej i żałosnej historii angielskiej industrializacji, ponieważ „kraj zacofany ma tę przewagę, że może przeanalizować sytuację w krajach rozwiniętych i w ten sposób uniknąć ich błędów” (Pyle 1974: 130). W tym samym roku Soeda Juichi, wysokiego szczebla urzędnik w Ministerstwie Finansów, na konferencji stwierdził, że:
Nie powinniśmy czuć się spokojni tylko dlatego, że nasz naród jest narodem potrafiącym odczuwać współczucie i litość. Jeżeli państwo nie będzie chociaż trochę ingerować w relacje między pracodawcą a pracującym, nie będzie sposobu, aby chronić interesy zatrudnionego i w rezultacie będziemy mieli do czynienia z coraz większą ilością problemów społecznych, niepokojów i antagonizmów. (…) Jeśli zostawimy sprawy swojemu biegowi, będziemy świadkami procesu wytwarzającego ekstremalne patologie społeczne, podobne do tych, jakie wystąpiły w Anglii w końcu tego wieku (…) Pojawią się nieuniknione problemy, których rezultatem będzie takie zło społeczne jak strajki (…) Mam głęboką nadzieję, że rozwiążemy ten problem, zanim dojrzeje i że uchronimy nasz naród przed chorobą, która gnębi rozwinięte kraje Europy (Gordon 1998: 22).
Nawet japońscy socjaliści uważali, że Japonia powinna uczyć się na cudzych błędach. Znany socjalista Katayama Sen w roku 1900 napisał:
Wierzę, że ponieważ możemy obserwować problemy społeczne prześladujące kraje Zachodu, zdążymy podjąć reformy, dopóki jeszcze Japonia nie ma takich problemów. Możemy skorzystać z ich doświadczeń i historii; ich niepowodzenia i sukcesy pokażą nam najlepszą drogę (Pyle 1974: 130).
Pod koniec XIX wieku Japonia miała już konstytucję (1889), prawo wyborcze i wybrany przez posiadających prawo głosu wyborców parlament (1890). Prawo głosu było ograniczone do mężczyzn legitymujących się pewnym cenzusem majątkowym, ale tak było wówczas we wszystkich krajach posiadających system parlamentarny i Japonia z ograniczonym prawem wyborczym nie była wyjątkiem.
Zmieniła się także liczba ludności miejskiej – miasta gwałtownie się rozrastały. Wraz z rozwojem miast zaczęła powstawać klasa średnia – utrzymujący się z pracy umysłowej mężczyźni i ich rodziny. Zniesienie samurajskich przywilejów spowodowało znaczne obniżenie się prestiżu tej grupy społecznej, która straciła wyłączność na zarządzanie społeczeństwem. Na wyższych stanowiskach administracji państwowej zaczęli pojawiać się ludzie o niesamurajskim rodowodzie, należący do nowej klasy średniej. Ich wyobrażenia o zarządzaniu społeczeństwem znacznie różniły się od wyobrażeń samurajskich biurokratów wczesnego okresu Meiji.
Postępujące zmiany składu społecznego administracji państwowej były spowodowane wprowadzeniem w latach 1880–1890 nowych zasad naboru do służby cywilnej, opartych na bardzo wymagającym egzaminie z posiadanej wiedzy o świecie. W 1886 roku utworzony został Tokijski Uniwersytet Cesarski, który stał się kuźnią kadr nowej administracji państwowej. Członkami służby cywilnej stali się pochodzący z różnych środowisk wykształceni specjaliści – prawnicy, lekarze, nauczyciele. Zaczęli oni stosować nowe techniki kształtowania pożądanych postaw społecznych – nakaz z góry i przymus bezpośredni zostały zastąpione przez perswazję i kampanie propagandowe.
Uwagę japońskich elit biurokratycznych zwróciły rozwiązania, które w Prusach Bismarcka zyskały nazwę „państwowego socjalizmu” (Pyle 1974: 132). W 1878 roku Reichstag przegłosował ustawę, która dawała państwu i władzom lokalnym prawo do rozpędzania zgromadzeń, na których do głosu dochodziła ideologia socjalistyczna. Zgodnie z tą ustawą organizacje socjalistów powinny być prześladowane, a ich publikacje nielegalne. Jednocześnie jednak z walką z „rewolucyjnym socjalizmem” Bismarck zaczął wprowadzać w życie „socjalizm państwowy”, który miał na celu poprawę warunków pracy. Paternalizm państwa polegał między innymi na tym, że miał dawać robotnikom poczucie bezpieczeństwa przez wprowadzenie zabezpieczeń socjalnych, przez co robotnicy powinni porzucić myśli o poprawie swego losu na drodze rewolucji. W latach 1883–1889 wprowadzone zostały w Prusach kolejno ubezpieczenia zdrowotne, system rent w wypadku niezdolności do pracy i system emerytur. Fabrykanci zostali „obdarowani” przez Reichstag ustawami szczegółowo określającymi dopuszczalne warunki pracy (Pyle 1974: 127–164).
Na początku XX wieku japońska administracja państwowa podjęła próby wprowadzenia prawa pracy, w którym znajdowałby się między innymi zakaz nocnej pracy kobiet, jak i zatrudniania dzieci w fabrykach
Pomiędzy 1868 i 1873 rokiem członkowie nowego rządu pochodzili z bardzo różnych grup statusu: niskiej, średniej i wysokiej rangi samurajowie,
